|
|
“МЫ ЯШЧЭ ТУТ!” Беларуска-яўрэйскі бюлетэнь (Мінск). Выпуск XXXIV, люты 2008 г. / адар I 5768 г.
|
“МЫ ЯШЧЭ ТУТ!”
Беларуска-яўрэйскі бюлетэнь (Мінск).
Выпуск XXXIV, люты 2008 г. / адар I 5768 г.
====================================================
АМАЛЬ СЕНСАЦЫЯ
Класік яўрэйскай літаратуры Хаім-Нахман Бялік меў беларускае грамадзянства
Як высветліла французская даследчыца гісторыі д-р Клер Ле Фоль у час працы ў Нацыянальным архіве Рэспублікі Беларусь, у 1921 г. Хаім-Нахман Бялік звяртаўся да ўлад Беларускай Народнай Рэспублікі, каб яны паспрыялі выезду яго сям’і з Турцыі. Новаму грамадзяніну БНР аформілі пашпарт, дзе было ўказана фіктыўнае месца нараджэння Бяліка – Слонім Гродзенскай губерні (паводле ўсіх іншых крыніц, класік іўрыцкай літаратуры нарадзіўся на Ўкраіне, хоць і вучыўся ў Валожыне). У паперы пазначана сталае месца жыхарства – Адэса, дата народзінаў – 25.V.1873, нават колер вачэй і валасоў паэта. Бясплатная віза на выезд была сапраўдная да 15 жніўня 1921 г. З нейкай прычыны сям’я Бялікаў не скарысталася беларускім пашпартам, і цяпер ён захоўваецца ў фондзе “Генеральнага консульства БНР у Канстантынопалі”.
Знаходка Клер Ле Фоль – сведчанне таго, што зварот Янкі Купалы з верша “Жыды!..” (1919) не быў пустым гукам для беларускіх нацыяналістаў. Многія з іх насамрэч “верылі нам” і спрабавалі дапамагчы, як маглі і ўмелі. Будзьма ж удзячнымі за тое.
------------------------------
НАЗОВА БЕЛАРУСІ ПА-ЖЫДОЎСКУ
У жывой мове, як і ў старых друках, Беларусь па-жыдоўску называецца “Rajsen”. Цікава, што пад найменнем “Rajsen” жыды разумеюць не толькі цэнтральную Беларусь, але і найдалей на ўсход і захад высунутыя беларускія акраіны, як заходнепаўночную часць Чарнігаўшчыны і Смаленшчыны ды Беласточчыну.
Тэрыторыя “Rajsen”, уласціва Беларусь, займае выдатнае месца ў гісторыі духовага жыцця ўсходнееўрапейскіх жыдоў. Згэтуль выйшлі найслаўнейшыя імёны жыдоўскіх тэолагаў і талмудзістаў, з Магілёўшчыны чэрпаў духовае цяпло хасідызм, а валожынскія духоўныя жыдоўскія школы выдавалі найбольш паважаных за вучонасць паміж жыдамі ўсёй Еўропы рабінаў. Вільня па сягонняшні дзень друкуе Талмуд і шмат кніг для жыдоў усяго Старога і Новага свету.
Вацлаў Ластоўскі
Аўтар гэтай нататкі, апублікаванай у 1918 г. у віленскім часопісе “Крывічанін”, нарадзіўся ў 1883 г., загінуў ад рук бальшавікоў у 1938 г. У 1909-1911 гг. слынны края- і мовазнавец В. Ластоўскі працаваў у “Нашай Ніве”, пазней быў прэм’ер-міністрам Беларускай народнай рэспублікі, абвешчанай акурат 90 год таму. Як бачым, цікавіўся і “яўрэйскім пытаннем”.
===============================
ЗВАРОТНАЯ CУВЯЗЬ
С большим удовольствием и внимательно прочитала ваши бюллетени, большое спасибо за них. Мне очень интересны все публикации, хотела бы стать постоянной читательницей «Мы яшчэ тут!». Уточните, пожалуйста, периодичность выпуска бюллетеня…
Мне 88 лет, но я до сих пор интересуюсь светской жизнью еврейского племени. Рада и горжусь тем, что среди евреев есть талантливые, способные люди, которыми гордится вся страна. Приятно ощущать, что евреи всегда шли в ногу со всеми народами, жили с ними по одним законам, сражались за общее дело. Есть среди евреев много артистов, музыкантов, литераторов, инженеров всех отраслей, медработников и учителей. Это наша гордость. О таких людях надо больше писать, чтобы они были известны всему миру.
Фрида Идельчик, г. Минск
Рэд.: У адрозненне ад штомесячнікаў “Авив” і “Берега”, “Мы яшчэ тут!” – неперыядычнае незалежнае выданне, выходзіць па меры паступлення матэрыялаў і раздаецца бясплатна. Аднак рассылка патрабуе не абы-якіх грошай; просім чытачоў, асабліва іншагародніх, улічваць гэта і па магчымасці дасылаць нам паштовыя маркі ды канверты.
=======================
УСЕ НА РАДЗІМУ СУЦІНА!
12 лютага 2008 г. у Сьмілавічах Чэрвеньскага раёну адкрылася экспазыцыя вядомага мастака Хаіма Суціна. Некалькі дзесяткаў рэпрадукцыяў карцін мастака разьмешчаныя ў двух залях Дзіцячага дому творчасьці. Як паведаміла «РС» мэтадыстка Сьвятлана Хасіневіч, адна з заляў прысьвечаная сьмілавіцкаму пэрыяду жыцьця і творчасьці мастака, другая – францускаму.
«Француская» заля аформленая ў стылі парыскай кавярні, дзе наведнікі змогуць выпіць кавы з філіжанак, пазначаных надпісам «Прастора Суціна». Гэткім жа надпісам пазначаная іншая мэбля «кавярні».
На выставе зьмешчаныя таксама фотаздымкі ваколіцаў Сьмілавічаў, дзе колісь стаяў дом бацькоў Хаіма Суціна, біяграфічныя зьвесткі пра мастака і гісторыю Сьмілавічаў. Гэта першая сталая экспазыцыя на радзіме славутага мастака. Яна арганізаваная пры падтрымцы Нацыянальнага мастацкага музэю і ЮНЭСКА.
* * *
Хаім Суцін нарадзіўся ў Сьмілавічах у 1893 годзе, жывапісу вучыўся ў Менску і Вільні. З 1913 і да сьмерці ў 1943 годзе жыў у Парыжы. Сусьветна вядомы мастак, адзін са славутых майстроў нацюрморту. Ягоныя работы захоўваюцца ў прыватных калекцыях сям’і Чаплінаў, Шагалаў, Копалаў.
Паводле «Радыё Свабода»
ЯШЧЭ ПРА ЗІМНІЯ ПАДЗЕІ
23 студзеня ў Мінскім яўрэйскім абшчынным доме прайшла прэзентацыя кнігі Фелікса Баторына “На вуліцы Максіма Багдановіча” (2007), на якую завіталі не толькі сябры і сваякі. Аўтар прызнаўся, што пасля выхаду ў “Мас-тацкай літаратуры” зборніка “Паглядам акідваю шлях” (2001) думаў кінуць паэзію, але зараз “распрастаў крылы” і рыхтуе новую кнігу лірыкі. Цешыў прысутных сваімі показкамі Леанід Дранько-Майсюк, квартэт пад кіраўніцтвам дачкі паэта Святланы выканаў мілагучныя мелодыі, жонка паэта Ганна сказала некалькі слоў пра тое, як няпроста быць жонкай паэта.
Дазвання абсмоктаная ў СМІ кніжная выстава ў Мінску, дзе ганаровым госцем быў Ізраіль, запомнілася не “прэзентацыяй” беларускамоўнай кнігі Этгара Керэта ў адсутнасць аўтара і пера-кладчыка і не ўручэннем паслу Ізраіля пасведчанняў СБП і Пэн-цэнтра, а забаўным казусам: у час выступлення Ігара Губермана 7 лютага побач грымнула “Белавежская пушча”. Слухачы пабеглі сварыцца і дабіліся таго, што гук быў прыглушаны. Губерман жа трымаўся сваёй хвалі: пахваліў тутэйшага выдаўца сваіх кніг Аляксандра Фрыдмана, расказваў пра “зону”, чытаў “гарыкі” з ужываннем очань дажа сумніўнай лексікі. Іх, аказваецца, “перакладалі на 7 ці 8 моў, ды ўсё няўдала. Не перакладаецца наша жыццё”. Не прамінуў стары госць Мінска выказацца і за палітыку: урад у Ізраілі цяпер “жахлівы” (“чудовищно” – любімае слоўца І. Г.), але дзяржава пад кіраўніцтвам Ольмерта – “фарпост заходняй цывілізацыі на Блізкім Усходзе”. Хвілін 20 раздаваў аўтографы.
Настрой любіцеляў кнігі быў азмрочаны смерцю Марата Батвінніка – беларуска-яўрэйскага гісторыка, якому сёлета магло б споўніцца 80. Ён пакінуў па сабе такія каштоўныя працы, як “Азбука на ўсе часы”, “Г. М. Лившиц”, “Памятники геноцида евреев Беларуси” ды мн. інш.
…Вясёлае свята Пурым надыдзе 21 сакавіка.
=====================
“ЦІ ВІНАВАТАЯ ТУРМА, ШТО ХТОСЬЦІ Ў ЁЙ МАРНЕЎ ДАРМА”
5 лютага споўнілася 60 гадоў паэту Фэліксу Баторыну, які працуе хірургам у Другім менскім шпіталі. Да юбілею ў выдавецтве “Мэдысонт” выйшла ягоная паэтычная кніга пад назвай “На вуліцы Максіма Багдановіча”. Біблейскія сюжэты ў ёй чаргуюцца з народнымі балядамі, фізыялёгія – з філязофіяй, лірыка – з эпіграмамі. Пра жыцьцё і сьмерць з паэтам і лекарам гутарыць Міхась Скобла.
Міхась Скобла: “Спадар Фэлікс, звычайна, кнігі складаюцца з апублікаваных ужо вершаў. А вы выдалі таміну на 400 старонак, якая амаль цалкам складаецца з новых вершаў. Гэта ж колькі гадоў вы пісалі ў шуфляду?”
Фэлікс Баторын: “Я не пішу ў шуфляду, такой звычкі ня маю. У кнігу “На вуліцы Максіма Багдановіча” ўвайшлі вершы, напісаныя цягам апошніх пяці гадоў. Усе яны – з ХХІ стагодзьдзя. Але вось дзіўная рэч: міленіюм неяк і мяне падзяліў на дзьве часткі. Вось перачытваю свае ранейшыя вершы і цяперашнія, – і такое адчуваньне, што іх пісалі два розныя паэты”.
Скобла: “Мне запомніўся адзін ваш верш: “Я сяджу над санскрыцкаю “Ведаю”, / галаву кулакамі падпёр. / Ці баюся я сьмерці? Ня ведаю, / бо ні разу яшчэ не памёр!” За даўгія гады працы ў хірургічнай ці прывыклі вы да чужой сьмерці?”
Баторын: “Да сьмерці прывыкнуць немагчыма. І нават калі твой пацыент памірае, і ты разумееш, што ён памёр, і канстатаваў ягоную сьмерць, усё роўна глядзіш, і табе здаецца, а можа ён дыхае, а можа ён варушыцца... Некалькі разоў падыдзеш... Не, да сьмерці нельга прывыкнуць. Вось толькі чалавек жыў, дыхаў, гаварыў, а цяпер яго няма. З гэтым цяжка зьмірыцца”.
Скобла: “Ці верыце вы ў існаваньне душы?”
Баторын: “Усе размовы пра душу я лічу спэкуляцыямі. Я – матэрыяліст, і зьбіць мяне з гэтага шляху немагчыма. Гэта самападман. Чалавеку цяжка зьмірыцца, што вось ён памрэ, і нічога ня будзе. І чалавек пачынае прыдумваць нешта, што дапаможа яму выжыць у гэтым жыцьці. Выжыць і не звар’яцець. Калі яму гэта дапаможа – калі ласка, хай верыць у душу”.
Скобла: “У прадмове да вашай кнігі Леанід Дранько-Майсюк напісаў: “Творчасьць Баторына – гэта сустрэча ўстойлівага сьветагляду і маралі, сьвятла Давідавай зоркі і купальскага агню”. Ідзецца пра мараль, а вы часам у сваіх творах выкарыстоўваеце ненарматыўную лексыку. Дзеля чаго?”
Баторын: “Ва ўсёй кнізе вы знойдзеце ўсяго тры-чатыры выпадкі яе ўжываньня. У мяне на гэтую тэму нават верш ёсьць: “У мове няма забароненых словаў”. Кожнаму слову павінна быць сваё месца. Як пра нейкую брыду гаварыць ласкавымі словамі? Калі вы гаворыце пра нармальныя рэчы, то гаварыць пра іх ненарматыўнымі словамі няварта, нават супрацьпаказана. Ненарматыўную лексыку я ўжываю толькі там, дзе гаворка ідзе пра ненарматыўныя зьявы. А што маральна, што немаральна, гэта цяжка вызначыць. Цяжка прайсьці па жыцьці і нікому не наступіць на нагу. Але калі такое здараецца, то ты мусіш зрабіць палёгку таму, каму нанесеная рана. І гэта будзе маральна”.
Паводле “Радыё Свабода” (www.svaboda.org)
“МЯТ!” далучаецца да віншаванняў на адрас вельмішаноўнага Ф. Б. Хаймовіча (Баторына). Ганарымся, што піша ён і для нашага выдання.
Фелікс Баторын
* * *
Ці вінаватая турма,
Што хтосьці ў ёй марнеў дарма?
А той, хто сцены мураваў, –
Ён проста рупна працаваў.
А хто ахоўвае муры, –
То ж служба, што ні гавары.
А хто выносіў той вырок,
Не быў зламысным ён знарок:
Законам кіраваўся ён.
Ён мог бы йнакш, але ж закон…
Закон – не проста сотня слоў,
Яго стваралі сто галоў.
Сто мудрацоў складалі Звод,
А мудрацоў абраў народ.
А той народ – і ты, і я,
Твая сям’я, мая сям’я.
Між нас жадаючых няма,
Каб чалавек сядзеў дарма.
Тут акалічнасці віні.
Жыццё ж мінала дзень пры дні.
Жыццё мінала. А чыё?
Ну, дзякуй Богу, не маё.
Стаіць надзейная турма.
Мы не сядзелі. А дарма!
2006
САЮЗНІКАМ
(Эпіграма)
Пабіліся – і квіты,
Бо выйшла: гуз на гуз.
Семіт з антысемітам,
Прыўкрасны ваш саюз!
2007
ДВУХРАДКОЎІ, НАПІСАНЫЯ НА ІДЫШ І ПЕРАПІСАНЫЯ ПА-БЕЛАРУСКУ
1
Сусвет на справядлівасці стаіць,
Пакуль не трэба грошыкі плаціць.
2
Усе мы прававерныя бываем,
Ды прававернасць можа быць крывая.
3
На праўдзе, якая аслінага гарту,
Аслы толькі могуць настойваць упарта.
4
Чаго на Бога наракаць, нудзіла?
Цябе ж нудзілам маці нарадзіла!
2007
* * *
Сяргей Буткевіч
Час і месца Барыса Хамайды
Гэтага сівога мужчыну, які амаль штодня прыходзіць да“сіняга дому” на рагу віцебскіх вуліц Леніна і Замкавай, ведаюць у твар тысячы гараджан. Прафесіянальны юрыст, праваабаронца, а заадно – распаўсюднік недзяржаўных друкаваных выданняў Барыс Хамайда за доўгія гады стаў славутасцю Віцебска: не паўсюль знойдзецца чалавек, настолькі верны свайму месцу і сваёй справе.
Тут, побач з плошчай Свабоды (у чым ёсць сімвал і глыбінны сэнс), Барыс у розныя часы агітаваў прахожых за дэмакратычна настроеных кандыдатаў у Саветы і ў прэзідэнты, заклікаў байкатаваць сумнеўныя выбары, выказваў пратэст супраць няўзгодненага з народам аб’яднання з Расіяй, звяртаўся да землякоў з самаробнымі плакатамі ў абарону правоў чалавека, законнасці і справядлівасці.
Адсюль Хамайду шматкроць уводзілі ў райаддзел міліцыі, забіралі ў суд, дзе абвяшчалі пакаранне з надуманых прычын. Але ішлі дні, і Барыс вяртаўся на сваё звычайнае месца. І зноўку да яго прыходзілі гараджане. Хто па свежы нумар неказённай, праўдзівай і смелай газеты, хто для сустрэчы з сябрам. А некаторыя ішлі для таго, каб, стаўшы радам з “дысідэнтам”, падтрымаць яго заклік або пратэст.
Яго ведае амаль увесь горад, але многім няўцям, чаму гэты немалады яўрэй так рупіцца аб правах і свабодах беларусаў, чаму звяртаецца да людзей на беларускай мове.
Восьмага студзеня 2008 г. Барысу споўнілася 60 гадоў. З гэтай нагоды ён згадзіўся адказаць на пытанні газеты, распаўсюду якой аддае шмат часу і сіл.
– Барыс, адкуль у Вас гэтая беларускасць?
– Я не выракаюся яўрэйства, але ўсведамляю сябе часцінкаю і беларускага народа, сярод якога я вырас і якому абавязаны самім фактам існавання. Памятаць пра гэта мне завяшчала нябожчыца маці.
У 1942 г. нямецкія карнікі праводзілі акцыю ў беларуска-яўрэйскім мястэчку Колышкі Лёзненскага раёна, дзе жыла сям’я майго дзеда па матчынай лініі, фурмана Беньяміна Мерзляка. Эсэсаўцы падпальвалі яўрэйскія дамы, забівалі жыхароў, якія выбягалі з іх. Першымі загінулі мой дзед і яго брат, а бабулю Геню і маю маму, якой было 17 гадоў, разам з іншымі павялі на цэнтральную плошчу мястэчка, дзе ішла расправа. Там быў вялізны касцёр, куды кідалі яўрэйскіх немаўлят, а дарослых пастроілі ў калону і пагналі за ваколіцу, да месца расстрэлу…
“Мы не яўрэі!” – у роспачы закрычала мама, абдымаючы бабулю. І тут з натоўпу мясцовых жыхароў выйшаў школьны настаўнік, беларус Аляксандр Васілевіч Кароткін і пачаў пераконваць нямецкага афіцэра, што мама і бабуля у сапраўднасці рускія перасяленцы, эвакуіраваныя. Яны насамрэч мелі “славянскі” выгляд, але настаўнік рызыкаваў жыццём: укрывальніцтва яўрэяў цягнула за сабою расстрэл. Немец не адразу паверыў, некалькі разоў перапытваў, утаропіўшыся ў вочы Кароткіну, але той настойваў. Ніхто з мясцовых не выкрыў яго падману, і маму з бабуляй адпусцілі, а ўсе астатнія былі ў той жа дзень расстраляныя. Так Госпад з помаччу настаўніка-беларуса выратаваў ад згубы маю маці. А праз шэсць год нарадзіўся я.
Гісторыю свайго ратавання маці часта распавядала мне малому замест казкі і заўсёды паўтарала: “Будзь удзячны бела-русам, дапамажы ім”. Праз шмат гадоў, пасля чарговага суда нада мной, яна спыталася: “І адкуль ты такі рэвалюцыянер?” “Ты сама мяне такім выхавала”, – адказаў я і дадаў, што вяртаю беларусам даўгі, раблю ўсё магчымае, каб народу маёй Айчыны жылося лягчэй і вальней. (…) А ў тым, што ў Беларусі і яе народа шчаслівая будучыня, я ўпэўнены.
Паводле «Курьера из Витебска», у скарачэнні
===========================================
Рив Менскер, г. Холон (Израиль)
«Не той Саламон, якому шанцуе…»
Место гибели Соломона Михоэлса? В cтолице Беларуси, за стадионом «Динамо». Угол улиц Белорусская и Ульяновская. Я потому с подробностями, что не все минчане об этом месте знают, еще меньше его посещают. Соломон Михоэлс, актёр с мировым именем, народный артист СССР, режиссер Государственного еврейского театра, председатель Еврейского антифашистского комитета, профессор и даже лауреат Сталинской премии забывается и в Беларуси, и в Израиле.
О деталях убийства министр госбезопасности БССР генерал-лейтенант Лаврентий Цанава буднично, хладнокровно докладывал: «Зимой 1948 года … по ВЧ позвонил мне министр госбезопасности СССР и спросил: имеется ли у нас возможность для выполнения одного важного задания И. В. Сталина? Я ответил ему: да, имеется … Примерно в 10 вечера Михоэлса и Голубова завезли во двор дачи».
Министр и генерал тут «запамятовал», что хозяином дачи он-то и являлся. И еще он «забудет» день назвать и даже месяц, когда убийство произошло… Ведь его «хата с краю».
«Они немедленно с машины были сняты, – продолжал Цанава, – и раздавлены грузовой автомашиной».
Из показаний Фёдора Шубнякова, полковника ГБ, начальника отдела МГБ СССР по работе с интеллигенцией: «Как было условлено с Голубовым, ему позвонил боевик и «уговорил» вместе с Михоэлсом приехать на свадьбу. 12 января в восемь часов к гостинице подъехала машина министра госбезопасности Белоруссии Лаврентия Цанавы (родственника Берии)… Перед самыми воротами дачи Цанавы машина затормозила и обоих пассажиров отключили удушающими приемами. Во дворе их вытащили из машины. Боевик тяжелой дубинкой ударил Михоэлса по голове. Затем Голубова…»
Цанава: «Примерно в 12 часов, когда по Минску движение публики сокращается, трупы Михоэлса и Голубова были погружены на грузовую машину, отвезены и брошены на одной из глухих улиц города…»
Одна из этих «глухих улиц» и есть угол Белорусской и Ульяновской. Но в ночь с двенадцатого на тринадцатое января Соломон Михайлович Михоэлс был ведь еще жив…
Это через несколько дней в Москве давний друг Михоэлса Борис Барский, лауреат Сталинской премии «За выдающуюся научную работу по сохранению тела Ленина», академик, будущий Герой Социалистического труда свое медицинское заключение о Михоэлсе закончит так: «Смерть наступила от замерзания»…
Барского арестовывают. 21 месяц находился он в Бутырской тюрьме и тюремной больнице. Его настолько изолировали, что ничего не знал о смерти Сталина. Через много лет его сыну, ученому с мировым именем, академику Илье Барскому удалось ознакомиться с «делом» отца. Это 8 томов допросов и показаний свидетелей. Главное обвинение, что отец – немецкий шпион. И связан со «злейшими врагами народа». Одно из обвинений: по просьбе коллектива Еврейского театра Барский восстановил изуродованное лицо американского шпиона Михоэлса, тело которого было доставлено из Минска, где он был насмерть сбит грузовиком. И что после смерти Михоэлса Еврейский антифашистский комитет прочил Барского в председатели. Еще обвинение – «Еврейский национализм»…
Из письма замминистра ГБ С. Огольцова министру внутренних дел Берии от 18 марта 1953 года: «По Вашему требованию докладываю об обстоятельствах проведенной операции по ликвидации главаря еврейских националистов Михоэлса в 1948 году. В ноябре-декабре (точно не помню) 1947 года Абакумов и я были вызваны в Кремль к товарищу Сталину И.В… Во время беседы товарищем Сталиным была названа фамилия Михоэлса и дано указание Абакумову о необходимости проведения специального мероприятия в отношении Михоэлса и что для этой цели надо устроить «автомобильную катастрофу»…Организация операции была поручена мне и бывшему министру госбезопасности Белорусской ССР товарищу Цанава Л.Ф. Числа 6-7 января 1948 года я с группой товарищей … выехал на машине в Минск. После прибытия в Минск мы с товарищем Цанава Л.Ф. в присутствии тт. Шубнякова и Лебедева наметили план проведения операции (документов не составляли, как положено в таких случаях)… Непосредственными исполнителями операции были: тов. Лебедев В.Е., Круглов Б.А., Федор Шубников, полковник, начальник отдела МГБ СССР по работе с интеллигенцией. О ходе подготовки и проведения операции мною докладывалось Абакумову по ВЧ, а он, не кладя трубки, по АТС Кремля докладывал в ИНСТАНЦИЮ. (Стало быть, самому Великому Сталину, генералиссимусу и т.д. – Р. М.) Участники операции за образцовое выполнение специального задания Правительства были награждены орденами Советского Союза». Это Сталин распорядился наградить убийц. 30 апреля 1948 года Абакумов послал Сталину список о награждении. Орденами Красного Знамени удостоились генерал-лейтенанты Огольцов и Цанава.
Орденами Отечественной войны первой степени старший лейтенант Круглов и полковник Шубняков. Орденами Красной Звезды майоры Косырев А.Х. и Повзун Н.Ф. Ордена за убийство вот как в приказах оформляли: «награжден командованием спецвойск МГБ СССР за выполнение боевого задания против националистических банд…» Даже сам Сталин надолго задумался над этим списком награждений. Но, наконец, свою подпись все же поставил. И имена «героев» оказались в двух указах Президиума Верховного Совета СССР о награждении от 28 и 29 октября 1948 года. Рассмотрев записку Берии, Президиум ЦК КПСС постановил: «Ордена у участников операции отобрать, Цанаву и Огольцова арестовать». Что и было исполнено. Но в июне 1953 года, когда Берию арестовали, президиум ЦК КПСС принял решение, что Огольцова следует освободить, а Цанаву в тюрьме оставить как соучастника Берии. Цанава в письме Ворошилову так просит об освобождении: «К убийству Михоэлса и Голубева я отношения не имею. Всю операцию проводили Абакумов и Огольцов. Абакумов руководил из Москвы, Огольцов на месте, в Минске с большой группой полковников и подполковников, приехавших из Москвы. МГБ СССР провели всю операцию. Я же не виноват, что ввиду стечения обстоятельств операция была проведена в Минске, где я тогда был, к несчастью, министром госбезопасности».
Ответа на это последнее письмо Цанава так и не дождется. Известно, что он в тюрьме умер в 1955 году. Но, кажется, министру госбезопасности БССР тогда просто «помогли» умереть его же коллеги. Чтобы до суда генерал-лейтенант никак не дожил. Не дело это – засекреченный сор из избы чекистской выносить…
Хоть и давно написана статья Анатоля Сидаревича «Знак, якога няма» («Наша Ніва», 10 студзеня 2003 г., стар. 6), строчки из нее врезались в мою память. Сегодня, 13 января 2008 года, когда исполнилось 60 лет со дня гибели Михоэлса, слова Анатоля мне являются вновь: «55 гадоў таму назад Саламона Міхоэлса і крытыка Голубава забілі, а месца іх сьмерці не адзначана памятным знакам…»
Извините, Анатоль, за то, что прерываю. Но это ненадолго. Я почти полностью повторяю ваши строки: 60 лет тому назад убили, растерзали Соломона Михоэлса, но до сих пор место смерти его никак не отмечено. Ни памятным знаком, ни стелой, ни мемориальной доской. До сих пор не имеется в Минске улицы Михоэлса. Я не обронил ни слова о Голубове. Но я убежден, что у памятного знака, который, всё-таки, непременно появится, Голубова не следует, упаси Бог, поминать...
Из письма С. Огольцова Лаврентию Берия от 18 марта 1953 года: «Для того чтобы сохранить операцию в строжайшей тайне, во время операции над Михоэлсом были вынуждены пойти с санкции Абакумова на ликвидацию и агента, прибывшего с ним из Москвы, потому что последний был в курсе всех агентурных мероприятий, проводившихся по Михоэлсу, он же поехал с ним в «гости». Доверием у органов агент не пользовался…» О том же, но очень сжато (огромная загруженность «работой») Берия докладывает в президиум ЦК КПСС Маленкову: «Попутно ликвидировали и агента МГБ СССР Голубова В.И., сопровождавшего Михоэлса. Во имя тайны убрали и Голубова…» «Беларусі трэба ўшанаваць памяць Міхоэлса, – продолжает Анатоль Сидаревич. – Гэта было б знакам удзячнасьці за тое, што ён зрабіў дзеля перамогі над гітлерызмам. Гэта было б і актам пакаяньня за тое, што дапусьцілі забойства актора на сваёй зямлі».
В государственном архиве литературы и искусства Беларуси мне посчастливилось прочесть несколько страниц, названных «Мудрая прымаўка», которые принадлежат белорусскому литератору, чиновнику Министерства культуры СССР и прочих министерств Иллариону Барашко. Вот что он вспоминает: «Михоэлс направлялся в Минск по делам Комитета по присуждению Сталинских премий. Я для участия в проведении смотра художественной самодеятельности трудовых резервов БССР. С нами в мягком вагоне курьерского поезда возвращался домой Заир Исаакович Азгур, народный художник БССР, известный советский скульптор. В купе разговорились. Говорили о творческом подвиге, о мастерстве, о везении в жизни, о заслуженной и незаслуженной славе. В разговор вступает Соломон Михайлович. Моя мама знала десятки еврейских и белорусских песен. Сотни сказок. Тысячи еврейских и белорусских пословиц и поговорок. Моя мамелэ мне часто твердила: «Не той Саламон, якому шанцуе, а той Саламон, які працуе!» Вот я и тружусь. Безустанно, изо дня в день. Памятуя мудрый наказ моей матери…» На этом я оборву свои записки о Соломоне Михайловиче Михоэлсе, так как то, что случилось позже, вспоминать не надо…»
Вспоминать не надо? Лучше не надо? Не стоит? Не велено… Илларион Матвеевич Барашко (25.07.1905 –03.06.1968) записки о Михоэлсе так и не продолжил…
Ад рэдакцыі: Мы разумеем эмоцыі, якія рухалі пяром паважанага аўтара, але не можам пагадзіцца, што памяць павінна быць селектыўнай, што Міхоэлса пакінуць у гісторыі трэба, а Голубава, які быў агентам МГБ (паводле гэбісцкіх жа сведчанняў!), трэба з гісторыі выкрэсліць. Ізраільскі інстытут “Яд ва-Шэм” збірае звесткі пра яўрэяў, якія загінулі ў час нацызму, не сартуючы іх паводле маральных якасцей, хоць, напэўна, былі нягоднікі і сярод тых ахвяр. У скверыку ля скрыжавання іерусалімскіх вуліц Аза і Чарняхоўскі на помніку ахвярам сталінізму пазначаны імёны Бергельсона, Гафштэйна, Міхоэлса, Харыка, Фефера і інш. – як нязломных, так і зламаных сістэмаю людзей.
Што да вуліцы Міхоэлса ў Мінску – ці так ужо шмат ураджэнец Дзвінска (гістарычная Віцебшчына) зрабіў іменна для жыхароў беларускай сталіцы? Здаецца, больш лагічным было б дабівацца вуліцы Майсея Кульбака, які праславіў горад Мінск на ўвесь свет у сваіх “Зельманцах”, ці Міхаіла Рафальскага, першага кіраўніка Беларускага дзяржаўнага яўрэйскага тэатра, што дзеіў у Мінску ў 1926-1941 і 1946-1949 гг. А чытачы што думаюць на гэты конт?
НОВЫЯ КНIГI
Шагал і Віцебск / Шагал и Витебск / Chagall and Vitebsk. На беларускай, рускай і англійскай мовах. Мн.: Беларусь, 2006. – 84 с. – 5000 экз. Тэкст Л. У. Хмяльніцкай, фотаздымкі У. С. Базана. Шматка-ляровы альбомчык з серыі, падтрыманай міністэрствам інфармацыі. Навукова-папулярны тэкст дырэктаркі Шагалаўскага музея, ілюстрацыі – рэдактара загнанага ў падполле “Віцебскага кур’ера”. Біяграфія мастака, вытрымкі з яго прозы, рэпрадукцыі позняга, нявіцебскага Шагала спалучаны з расказам пра Дом-музей на Пакроўскай і Арт-цэнтр на Путна. Кніжка больш сувенірная, для турыстаў, але пагартаць яе будзе цікава і тутэйшым.
Белопольский Владимир. Язычники в законе (человеческая трагикомедия). Минск: Ковчег, 2007. – 158 с. – 200 экз. Кароткія вершы мінскага “ветэрана, публіцыста, грамадскага дзеяча” з ухілам у губерманію. Нават раздзелы (іх 10) названыя па-губерманаўску, у рыфму. Сярод “трухи” i “достойнейшей чепухи” трапляюцца запамінальныя радкі: “”Шалом” скажите вы планете, / До боли стиснув кулаки”, “Цивилизации огни / В душе дырявой сохрани”.
Кроз Вера, Чаусская-Ильяшова Зинаида. Навечно в памяти: Минское гетто – и жизнь, и слёзы, и любовь… Минск: [Историческая мастерская, вып. 6], 2007. – 70 с. – 400 экз.
Жаботинский Владимир (Зеэв). Cочинения в девяти томах. Т. 1. Романы и рассказы. Мн.: МЕТ, 2007. – 639 с. – 2000 экз. Раманы славутага сіяніста “Самсон Назарэй”, “Пяцёра”. Прадмова Ганны Ісакавай. У “яўрэйскім” аддзеле мінскай кнігарні “Светач”, што адкрыўся ў лютым, кніга каштуе 17560 р.
ТРУДНОСТИ ПЕРЕВОДА-2
Однажды Сына Льва приняли в Клуб Пернатых почетным членом. Узнав об этом, Вождь Писак поблагодарил его за перевод Быка на элитную кожу и кости. «По четным – член, а по нечетным – мой!» – заявил он, ударяя в хумус усталым, но довольным усатым лицом. «Нет уж, мой сам!» – возразил оперившийся Сын Льва и улетел в теплые края к своим баранам, собакам и гражданам, изучившим белорусский язык по стихам Семёна Исааковича Перского.
Рауль Бен-Шекель (с древнеивритского)
* * *
Украінская авіякампанія “Аэрасьвіт” пастанавіла на рэйсе “Кіеў–Тэль-Авіў” пры падлёце да ізраільскага аэрапорту пракручваць песьню “Гевэну сало алейхэм!” – “Мы вам прывезьлі сала!”.
Ахвотныя пад’есьці больш грунтоўна за асобную плату змогуць заказаць другую вэрсію гэтай песьні: “Гевэну сало вэ-лэхэм!” – “Мы вам прывезьлі сала з сапраўдным украінскім хлебам!”.
Ул. інф.
==================
ЯШЧЭ ПАЭЗIЯ
Mikhoel Felzenbaum
* * *
Ikh bin gevorn vild gelibt,
A rojfgeshprungen afn shvartsn ferd
Un opgeritn inem vajtn tol.
Gezukht dikh inem groz,
In dy gehejme hejln in dy feldzn,
In jedn blasn shtrn afn himl,
In jedn shtejdl af der erd,
In jedn bloz fun vint.
Umzist…
Du bist farshvundn gevorn im der nakht,
Tserunen in der fintsternish fun libe,
Gevorn glajkh dy nakht alejn,
A nakht on a levone,
Vunder shejn, –
Majn shvartse nakht…
A nakht fun shturem un nekhome,
Nor in ir prakht
Ikh trink dem zaft
Fun dajn neshome.
Міхаіл Фельзенбаум
* * *
Кахання жарсць мяне апанавала,
Я ўзлез на чорнага каня –
І паскакаў у дальнюю даліну.
Шукаў цябе я тамака ў траве,
Ў пячорах тайных, што між скал,
У кожнай зорачцы туманнай,
У былінцы кожнай на зямлі,
І ў ветру кожным подыху –
Дарма…
Сябе згубіла ты у цемрадзі начной,
Ты разышлася у пяшчотнай цемры
І параднілася з сястрою-ноччу
Той ноччу, што без Месяца, Раскошнай,
Маёю ночкай цёмнаю…
Ноч ураганаў буйных і зацішша
Адна даруе дар –
З яе я п’ю нектар
Тваёй душы.
Пераклаў з ідыша Вольф Рубінчык паводле: Mikhoel Felzenbaum. Benkshaft. Tel-Aviv: Menora farlag, 2007.
Пра аўтара: М. Фельзенбаум нарадзіўся ў 1951 г. у Васількове (Украіна). Працаваў у тэатры, выкладаў у педагагічным інстытуце, кіраваў яўрэйскай суполкай горада Бельцы (Малдова). Пасля пераезду ў Ізраіль выпусціў некалькі зборнікаў вершаў і атрымаў сем літаратурных прэмій за сваю творчасць. Рэдагуе перыёдыкі на ідышы, арганізуе фестывалі яўрэйскага тэатра і музыкі ў Дрэздэне (Германія).
* * *
УЛАДЗІМІР КАРАТКЕВІЧ РАЗУМЕЎ ІДЫШ…
“Калі з’явілася кіно, мы з Валодзем кожны выходны хадзілі на дзіцячыя сеансы… Часта ў Оршу прыязджалі артысты. У гарадскім садзе стаяў драўляны будынак тэатра, прыемны сваёй утульнасцю. Бацькі нам і на спектаклі грошай не шкадавалі. Бывала, што дзеці стараліся знайсці бясплатны пралаз, але шчасціла рэдка. Бо ля ўвахода заўсёды стаяла дужа каларытная жанчына-білецёрка, сапраўднае прозвішча якой ніхто не ведаў, але чамусьці ўся Орша называла яе Фаня Калчак. І прайсці паўз Фаню непрыкметным мала каму шанцавала…
Зрэдку ў наш горад прыязджаў яўрэйскі тэатр. Паколькі яўрэйская мова гучала на аршанскіх вуліцах штодня, мы без перакладчыка спакойна глядзелі ўвесь рэпертуар, які складаўся паводле вядомых твораў пісьменніка Шолам-Алейхема: “Блукаючыя зоркі”, “Тэўе-малочнік”, “Хлопчык Мотл” – і атрымоўвалі вялікую асалоду. Пад уражаннем прафесійных тэатральных пастановак урэшце і самі пачалі ставіць спектаклі дома.” (З успамінаў старэйшай сястры Ўладзіміра Караткевіча Наталлі Кучкоўскай, запісаных Галінай Шаблінскай).
Паводле зборніка “Уладзімір Караткевіч. Быў. Ёсць. Буду! Успаміны, інтэрв’ю, эсэ.” Мінск: Маст. літ. 2005.
…А КАСТУСЬ КАЛІНОЎСКІ СІМПАТЫЗАВАЎ ЯЎРЭЯМ
“Ронд польскі, абъявіўшы свой маніхвэст, зямлю мужыцкую аддаў мужыком на вечнасць, і мы то перасталі зараз паншчызну хадзіць. А калі Бог усёмагучы навярнуў паноў да праўды і зрабіў іх паслушнымі прыказам ронду польскага, тагды маскалём настаў кепскі час, і ён мусіў паняволі прыпісаціся да нашага і жыдоўскага брацтва. Бач, які мудроны брат; аднак крыху і так ашукаўся, бо як той казаў: “і ў брата не свая хата”, і брат пайшоў бы ў паўстанне, каб меў якую качаргешку ў рукі ўзяці; а жыд, хаця пагаворка і кажа: “што як бяда, то да жыда”, не заўсягды голых прымае, тым бардзей такіх, што нажлапталіся нямала і слёз і крові жыдоўскай.”
“Пісьмы з-пад шыбеніцы”, 1864 г.
* * *
Упершыню пасля дэкад маўчання ў Беларусі выйшаў зборнік паэзіі на ідышы. Аўтар – вядомы чытачам “Мы яшчэ тут!” педагог Ілья Злотнік. Некаторыя вершы перакладзены на беларускую Феліксам Хаймовічам. У кнізе 64 старонкі, нямала ілюстрацый. Замовіць яе можна, даслаўшы ў рэдакцыю паштовых марак на 3600 бел. рублёў (для жыхароў Беларусі). Прапанова дзейная да 31 мая.
=====================================================================================
Адрас для лістоў: Рубінчык С.В., Беларусь, Мінск, 220082, вул. Матусевіча, 16-65. (Matusevicha, 16/65, Minsk, Belarus, 220082).
Надрукавана 28.02.2008. Тыраж 160 экз. Бясплатна. Адказны за выпуск – У.П.Рубінчык (rubinczyk@yahoo.com).
Правы на матэрыялы «Мы яшчэ тут!» захоўваюцца за аўтарамі. Бюлетэнь распаўсюджваецца ў Беларусі, Ізраілі, ЗША, Расіі і інш. краінах. Інтэрнэт-версію бюлетэня шукайце на сайце Аб’яднання выхадцаў з Беларусі ў Ізраілі: www.souz.co.il/belzem. Рубрыка «Наши друзья».
=====================================================================================
|
|
|
