|
|
“МЫ ЯШЧЭ ТУТ!” Беларуска-яўрэйскі бюлетэнь (Мінск). Спецвыпуск № 13, снежань 2005 г. / кіслеў 5766 г
|
“МЫ ЯШЧЭ ТУТ!”
Беларуска-яўрэйскі бюлетэнь (Мінск).
Спецвыпуск № 13, снежань 2005 г. / кіслеў 5766 г.
====================================================
Помогите спасти синагогу!
В белорусском городе Быхове (Могилевская область) разрушается старинная синагога, одна из немногих синагог времен Ренессанса, сохранившихся на территории Беларуси.
Представители еврейской общины и работники Быховского историко-краеведческого музея обращаются ко всем неравнодушным людям, и в первую очередь к выходцам из Быхова, которые ныне проживают за границей, с просьбой оказать любую посильную помощь для восстановления этого уникального исторического памятника.
"Быховская синагога – памятник архитектуры барокко начала XVII века. Примерная дата ее строительства – 1640-1650 годы, – говорится в каталоге исторических памятников Беларуси. – Это центрическая постройка размером 20x21 м, с толщиной стен около 2 м. Особенностью композиции является круглая угловая башня, сильно выступающая за пределы основной постройки. Эта башня придает постройке крепостной характер. Разбивка окон на значительной высоте и бойницы в аттиковом ярусе также свидетельствуют об оборонном характере постройки. По-видимому, ей в системе частновладельческого укрепленного города-крепости отводилась определенная роль".
Работники музея и представители еврейской общины Быхова уже много лет пытаются привлечь внимание как местных властей, так и общественности в Беларуси и за рубежом к проблеме сохранения этого уникального строения. В советские времена здание синагоги использовалось как склад, затем как пункт приема стеклотары. А в последние лет пять стоит заброшенное.
Как рассказала Агентству еврейских новостей (АЕН) директор музея Любовь Буштак, еще лет 20 назад планировалось начать восстановление синагоги. Ее даже осматривали представители из белорусской столицы и Израиля, которые обещали оказать материальную помощь. Но время шло, синагога разрушалась, а восстановительные работы так и не начались. Лет 10 назад члены еврейской общины, а она в Быхове небольшая, начали сами собирать деньги на восстановление синагоги, но нужной суммы не набралось.
Недавно администрация еврейской общины снова подняла вопрос о восстановлении синагоги перед местным районным начальством. Но в ответ получили сообщение, что денег на реставрационные работы нет.
"Мы очень обеспокоены судьбой синагоги, – сказали АЕН представители общины, – ведь с каждым годом здание все больше разрушается. Сейчас оно стоит без крыши и окон, и время вкупе с дождем, снегом и ветром беспощадно уничтожает уникальные фрески, еще кое-где сохранившиеся на стенах. Поэтому мы обращаемся ко всем неравнодушным людям с просьбой о помощи в восстановлении уникального памятника – синагоги начала XVII века".
Илья Разумовский, www.aen.ru.
Ад рэдакцыі. Перадрукоўваем заклік быхаўскіх актывістаў – іх каардынаты можна адшукаць на пазначаным сайце – не дужа верачы ў станоўчыя вынікі. Колькі ў краіне спарудаў з аналагічным лёсам… Да сёння паціху разбураецца нават слонімская сінагога, перададзеная аб’яднанню сп. Дорна ў 2000 г., на рамонт якой, здавалася б, маглі скінуцца нараджэнцы Слоніма з усяго свету… У вартую жалю разваліну ператварылася сінагога ў Ружанах, не рэстаўруецца як след іудзейская бажніца ў Століне. У пэўнай ступені “пашанцавала” малітоўнаму будынку ў мястэчку Ражанка (Шчучынскі раён): у ім атабарылася праваслаўная царква… Пакуль іудзейскія дзеячы будуць сварыцца міжсобку, гнаць рабінаў ды ешыботнікаў з наседжаных месцаў, так будзе і далей. Cum grojsn badojern.
-----------------------------------------------
ЦІ БЫЦЬ МУЗЕЮ КАТАСТРОФЫ?
Кіраўнікі левінска-басінскай суполкі зноў звярнуліся ў адміністрацыю прэзідэнта з просьбай аб адкрыцці ў Мінску музея Халакосту. Яны ўжо рабілі аналагічныя заявы ў 2001-2002 гг., але ўцямных адказаў не атрымалі.
Паводле Іны Герасімавай, ініцыятаркі сёлетняга звароту, ёсць вялікі шанец, што цяпер падтрымка будзе аказана. Пэўна, аптымізму ёй дадалі віншаванне ад А. Лукашэнкі, атрыманае на 8 сакавіка, і прыклад амерыканкі Святланы Гебелевай, якая грукала ва ўсе дзверы і дабілася-такі ад уладаў увекавечання прозвішча свайго бацькі ў назве мінскай вулачкі… Аднак пакінем аналогіі, паразважаем цвяроза. Ці так ужо нам – беларускім яўрэям і яўрэйскім беларусам – патрэбен дзяржаўны музей Халакосту?
У Мінску працуе грамадскі музей гісторыі і культуры яўрэяў Беларусі. Як яго дырэктарка – тая ж І. Герасімава – патлумачыла ў інтэрв’ю АЯН, ён проста не можа поўнасцю ахапіць “гэтую тэму”, тэму Катастрофы. Раней на “Яме” Л. Левін казаў амаль тое самае пра дзяржаўны музей Вялікай Айчыннай вайны. Заўважым, аднак, што ніякая музейная экспазіцыя не можа поўнасцю і аўтэнтычна перадаць хаду падзей: на гэта не прэтэндуе нават разлогі ерусалімскі “Яд ва-Шэм”. Галоўная задача мемарыяльнай установы палягае ў іншым: нагадваць, падштурхоўваць да разважанняў, будзіць сумленне ў наведнікаў. Колькасць экспанатаў і супрацоўнікаў, дзяржаўны ці нацыянальны статус не маюць прынцыповага значэння: важна, каб у музей завітвалі людзі. А яны завітаюць, калі іх там не перагрузяць “ідэалогіяй”. Апрыёры, грамадскі або прыватны музей у гэтым плане больш перспектыўны, чым установа, наўпрост кантраляваная чыноўнікамі сучаснага Мінкультуры.
Лепш, каб у Беларусі пастаянна дзейнічала адна добра выкананая экспазіцыя, якая б сведчыла пра генацыд яўрэяў і цыганоў на фоне трагедыі іншых народаў, чым дзве пасрэдныя. Вось чаму мы шчыра раім кіраўніцтву Саюза беларускіх яўрэйскіх грамадскіх аб’яднанняў і абшчын не гуляць у загінанне пальцаў (“у Расіі ёсць, у Польшчы ёсць, у ЗША ёсць…”), а паклапаціцца пра ўласны музей. Магчыма, знайсці для яго дадатковы пакой на В.Харужай, 28.
Нават сярод захавальнікаў памяці цяпер мала бяссрэбранікаў. Як любіў казаць св. пам. Ібрагім Канапацкі, “без грошай чалавек нехарошы…”. Дык вось, спецыяльна для тых, хто цікавіцца фінансавым бокам справы: удасканаліўшы экспазіцыю ў Мінскім яўрэйскім абшчынным доме, у далей-шым зручней будзе прасіць падтрымкі ў дзяржаўных органаў. Ва ўсякім разе, грошы хутчэй дадуць на развіццё дзейнага і раскручанага праекта, чым на idee fixe некалькіх асобаў, якім заманулася лішні раз нагадаць прэзідэнту НАК, што яны “афіцыйна” рэпрэзентуюць “яўрэйскую абшчыну”…
* * *
Уладзімeр Высоцкі
НАРОД
Улада блізкая народу,
Толькі скуль яна выходзіць,
І куды яна прыходзіць,
Да чаго ж яна даходзіць?
Што за мітынг? Хутка злазьце.
Хтосьці там пытае штосьці,
Задае пытаньні хтосьці,
Для чагосьці да кагосьці.
Тут, вядома, далі ўлады
Пару залпаў з кулямёту
І тады зваліўся хтосьці
Неяк хутка ад чагосьці,
Да зямлі прыбіўся хтосьці.
Улады крочаць па дарозе.
Хто ляжыць там на дарозе?
Хтосьці працягнуў там ногі,
Труп там нейкі на дарозе.
Вой! Ды гэта ж пан Народ!
(пераклад з расейcкай В.Р.)
--------------------------------------
ПІСЬМО З ФРОНТУ
Нашы сталыя чытачы ўжо знаёмыя з лістамі байца Льва Хасдана (гл. «МЯТ!», № 12). Ніжэй – яшчэ адно цікавае пісьмо.
[1] января 1944 г.
Здравствуйте, дорогая Мамочка и сестрички!
Вот и Новый год. Он пришел и уже своими первыми днями обрадует нас сообщениями о новых победах.
Пишу… За окном новогодняя ночь. Внешне она не отличается от прошедших ночей. Такой же легкий туман, сквозь который пробивается желтый свет луны. Ослепительно яркий свет немецких ракет окрашивает неглубокий снег в багровый цвет. Также потрескивает пулемет и громыхают орудия.
Но все-таки ночь эта необычная, ведь она начинает новую страницу нашей жизни.
Только что я пришел с дежурства в землянку. Она сегодня выглядит по-праздничному. Ярче светит коптилка. На столе чистый белый лист бумаги и на нем стакан с порцией спирта. Сегодня я пью за Ваше здоровье и за нашу победу.
Дорогие мои, для Вас начался новый трудовой год. Вы, мои любимые сестрички, почувствовали, что стали старше, стали мужественнее. Мамуся, радуйся этому.
О себе я могу написать, что чувствую себя хорошо и бодр, как прежде. (…)
Пишите мне обо всем. Как встречали Новый год? и т.д. Мамуся, напиши несколько слов о себе. Пусть они немного облегчат тоску по тебе. Как ты себя чувствуешь, достала ли ты что-нибудь теплое на ноги? (…)
Крепко целую. Ваш Лева.
СЛОВО О БРАТЕ
Лев Залманович Хасдан родился 21.08.1921 г. в Гомеле. Он был первенцем у уважаемых в городе родителей. Когда ему было 9 лет, отец умер. По своей инициативе мальчик посещал детскую техническую станцию и к 16 годам стал инструктором. Его 17-летие отмечали на берегу реки и тогда же запустили сконструированный им глиссер, управляемый по радио. В 1939 г. его наградили часами с надписью «За выдатную падрыхтоўку ўдзельнікаў злёту юных тэхнікаў».
После окончания десятилетки он был призван в армию, служил в Пушкино под Ленинградом. Здесь его застала проклятая война и блокада. В силу характера он не мог есть дохлятину, а ел опилки и жевал свой ремень. Эпизод из блокадного времени свидетельствует о его беспредельной доброте и сопереживании. Однажды он с товарищами в сарае нашел кусок жмыха. Понятно, они разделили его, каждому достался маленький кусочек. Можно себе представить, какое это было счастье для истощенного человека. Но он и здесь помнил о других: разделил свою долю надвое и часть отнес командиру. Тот со слезами на глазах сказал, что никогда этого не забудет, и не забыл. Когда была прорвана блокада и с самолета сбросили пищу, командир вызвал его и накормил – опять же со слезами на глазах.
Фронтовыми дорогами он дошел до Кенигсберга, где брата и застала победа. Бог хранил его всю войну и вернул домой. Но язва желудка и другие болезни мучили его всю жизнь. Когда он призывался, был кучерявым, походил на Пушкина, а вернулся лысым… Он умер 8 мая 2000 г.
Мирьям Шустер, г. Минск.
* * *
ПАЯДНАНЫЯ ЛЁСАМ…
Канадская даследчыца Zina Gimpelevich, аўтарка кнігі пра Васіля Быкава, кагадзе завяршыла трактат пра беларускіх яўрэйскіх літаратараў, якіх налічыла больш як паўтары сотні. Закранае спн. Зіна і пытанне ўзаемадачыненняў беларускіх, яўрэйскіх, расійскіх, польскіх літаратараў. Яе кніга “Belarusan Jewish writers of the Twentieth Century” выйдзе, найхутчэй, у 2006 г. З ласкавага дазволу аўтаркі прапануем урывак у перакладзе на беларускую.
* * *
Паміж 1870 і 1917 гадамі яўрэйскія пісьменнікі Расіі спрабавалі пераказаць сваю «іншасць» расійскаму чытачу. Аднак новае пакаленне, што нарадзілася ў 1880-1890-х гг., дало Беларусі шмат пісьменнікаў-яўрэяў, якім не трэба было тлумачыць сваю існасць або даказваць актуальнасць выбраных тэм ані яўрэйскім, ані беларускім чытачам. Жыццё абедзвюх супольнасцей праходзіла ў падобных умовах: ім даводзілася трываць балючыя ўдары. У выніку, наступная генерацыя яўрэяў і беларусаў, што нарадзілася ў 1910-1930-я гады, акуналася ў літаратуру, у якой не было ўжо не толькі антысеміцкіх забабонаў, але і слядоў экзатызацыі «іншага», надуманых вобразаў, а пагатоў расізму. Першае апавяданне, прачытанае Васілём Быкавым па-беларуску, называлася «Гой» і належала пяру Міхася Лынькова (1899-1975). Сюжэт апавядання просты: дзяўчына-яўрэйка закахалася ў селяніна-беларуса і баіцца, што адрозненні ў паходжанні двух маладых людзей перашкодзяць іхняму шчасцю. З няхітрым і кранальным лынькоўскім аповедам, у якім ёсць і гумар, і драматычныя дэталі, будучага пісьменніка пазнаёміў бацька – селянін, які захапляўся беларускай літаратурай і шанаваў сваіх суседзяў-яўрэяў. Васіль Быкаў, як і большасць яго землякоў, хадзіў у школу разам з яўрэйскімі дзецьмі, і амаль у кожным ягоным творы фігуруюць яўрэйскія персанажы. Больш за тое, у творах Быкава яўрэі і беларусы трактуюцца як роўныя асобы, паяднаныя лёсам – пераважна трагічным.
Зіна Гімпелевіч, Ph.D.
* * *
P.S. У навукова-метадычным часопісе “Роднае слова” (Мінск) пад рубрыкай “Зямлі адзінай людзі” увесь 2005 год друкаваліся матэрыялы, прысвечаныя гісторыі беларускіх яўрэяў, іх прыгожаму пісьменству ды ўнёску ў беларускую культуру. Там-такі ё што пачытаць.
* * *
ПРАГА ПАЭЗІІ
У лістападзе ў Мінску прайшоў чарговы фестываль яўрэйскай кнігі. З вялізнай помпай – амаль як некалі “Малая зямля” – прэзентавалася “нятленная” цагліна галоўнага яўрэйскага начальніка. Негалоўным і неначальнікам пашчасціла трохі менш. Між тым невялікі зборнік Рамана Сабура “З сувояў памяці. Вершы, пераклады, афарызмы”, выдадзены ў Мінску ў канцы 2004 г., знойдзе чытачоў, бо свае творы (часта публіцыстычныя, з шурпатымі рыфмамі) інжынер Бурштэйн, 1932 г. нар., пісаў ад душы. Нам спадабаліся некаторыя пераклады з ідыш на рускую і беларускую мовы, або рачэй самастойныя вершаваныя мініяцюры. Вось адна з іх, створаная паводле Шыке Дрыза:
СШЕЙ, ПОРТНОЙ…
Из зеленых этих листьев
сшей, портной, такой наряд,
чтобы деревом ветвистым
привлекал я птичий взгляд.
Птицы чтоб в тени зеленой
вили гнезда на плечах
и баюкали под кроной
бабушки своих внучат.
А вось і адпаведны верш паэта, які, здаралася, казаў пра сябе: “Shyke Driz shiker iz”
Nej nir uf a grine elter
Taerer shnajder,
Ch’bin gekumen dich betn –
Ot hob ich gebracht dyr
a koshek mit bleter, –
Iz zaj zich matriech,
Lejg nit op af shpeter,
Un nej mir uf
A grine elter…
Veln mejnen dy fejgl –
S’iz a bojm ojsgevaksn,
Un bojen zich nestn
Ba mir af dy aksl,
Zajn vet a stezhke
Cu mir ojgetrotn
Un vigl a vign
Me vet in majn shotn.
Так, у мініяцюры Р. Сабура зменены рытм, адсутнічае ветлівы зварот да краўца… Крытыкаваць лёгка: перакладзіце лепшым чынам, дарагія чытачы-ідышысты.
АНТЫСЕМІТЫЗМ НЕМАГЧЫМЫ?
“…те, кто хочет мыслить, оказываются евреями белорусского общества… у нас евреями оказываются очень многие – национальные меньшинства, интеллектуалы, предприниматели, профсоюзы и т.д. Именно поэтому, из-за обилия евреев, т.е. “других” собственного общества, антисемитизм или какая-то иная последовательная идеология здесь оказываются невозможны” (С. Паньковский, nmnby.org, 10.11.2005).
“МЯТ!”: у эпоху разбурэння сінагог і малявання свастык на помніках вывад філосафа дужа “актуальны”...
============================================================================================================
Адрас для лістоў: Рубінчык С.В., Беларусь, Мінск, 220082, вул. Матусевіча, 16-65. (Matusevicha, 16/65, Minsk, Belarus, 220082).
Надрукавана 07.12.2005. Тыраж 120 экз. Бясплатна. Адказны за выпуск – У.П.Рубінчык (rubinchyk@lycos.com).
Правы на матэрыялы «Мы яшчэ тут!» захоўваюцца за аўтарамі. Бюлетэнь распаўсюджваецца ў Беларусі, Ізраілі, ЗША, Расіі і іншых краінах. Інтэрнэт-версію бюлетэня шукайце на сайце Аб’яднання выхадцаў з Беларусі ў Ізраілі: www.souz.co.il/belzem. Рубрыка «Наши друзья»
=======================================================================================
|
|
|
