|
Вольф Рубинчик и его "Творчество"
"МЫ ЯШЧЭ ТУТ!"
Беларуска-яўрэйскі бюлетэнь (Мінск).
Спецвыпуск. Май 2003 г. / Іяр 5763 г.
---------------------------------------------------------------------
------------------------------------
ВІНШУЕМ З ДНЁМ ПЕРАМОГІ!
* * *
ДОРОГИЕ ДРУЗЬЯ - ВЕТЕРАНЫ ВТОРОЙ МИРОВОЙ ВОЙНЫ В БЕЛАРУСИ!
Из святого города Иерусалима вам, победителям
фашизма, в канун праздника Победы шлю свои поздравления и пожелания з
доровья, успехов и благополучия!
Грозным ураганом отгремела Вторая мировая вой
на, унеся с собой бесчисленное множество человеческих жизней, разрушив
тысячи городов и сел, оставив миллионы искалеченных солдат, обездолен
ных матерей, вдов и сирот, нанеся непоправимый ущерб бесценным творен
иям человеческого гения.
Душевные и физические раны кровоточат и по сей
день.
Нам не следует забывать, что среди самых жерт
венных народов той войны были евреи и белорусы - народы, среди которых
мы с вами сегодня живем.
К сожалению, зло, как и во времена фашизма, с
уществует по сей день. Терроризм - та же война, но более изощренная и
непредсказумая. Война террора не разбирает ни пола, ни возраста, ни р
елигии. Гибнут все - старики, женщины, дети. Умирают верующие евреи,
христиане и приверженцы других верований. Мусульмане, исповедующие ми
рные взгляды, гибнут наравне со всеми "неверными".
Сегодня неонацизм смыкается с терроризмом. Над
миром снова нависла угроза. Мы - победители фашизма - не вправе об эт
ом забывать. Наш голос может и должен быть услышан, потому что мы пос
ледние свидетели правды о войне и ее последствиях.
Желаю всем мира, здоровья и благополучия!
Лев Овсищер,
почетный полковник и почетный летчик Армии Обороны Израиля, почетный
гражданин Святого города Иерусалима.
* * *
УВАЖАЕМЫЕ ВЕТЕРАНЫ ВЕЛИКОЙ ОТЕЧЕСТВЕННОЙ ВОЙНЫ!
ДОРОГИЕ ЗЕМЛЯКИ!
От имени Всемирной ассоциации белорусских евр
еев (США) сердечно поздравляем вас с Днем Победы. Вы с честью выполни
ли свой долг: внесли решающий вклад в спасение народов мира от нацизм
а. Мы выражаем вам свое глубокое уважение и признательность.
Вместе с вами склоняем головы перед памятью т
ех, кто погиб, сражаясь с нацистами. Никогда не будут забыты евреи -
безвинные жертвы гитлеровских оккупантов.
Мы желаем вам доброго здоровья, счастья и бла
гополучия вашим семьям.
Яков Гутман, президент ВАБЕ;
Давид Старобинский, вице-президент;
Груня Клебанова, казначей;
Марина Славина, член Совета директоров.
-------------------------------------------------
----------------------------------------------
* * *
Газета "Анах
ну кан", якую мне давялося выдаваць і рэдагаваць у 2002 г., ня вырашы
ла ўсіх праблемаў беларускага яўрэйства, хоць і ўзняла іх болей, чым
"Авив", "Берега", "Мишпоха" і "Карлин", разам узятыя. Закрываючы прае
кт, я спадзяваўся, што хтосьці захоча падхапіць эстафету. Аднак ружовы
туман, што ахутаў яўрэйскую прэсу Беларусі, за першыя чатыры месяцы
2003 года адно згусціўся. Праўда, ёсць і пробліскі: напрыклад, "Вестн
ик Полоцкой еврейской общины". Ды надта ўжо рэдка ён выходзіць…
На сустрэчы з мінчукамі ў кастрычніку 2002 г.
Эдуард Кузняцоў, шматгадовы рэдактар найбольш папулярнай у Ізраілі ру
скамоўнай газеты "Вести", якога ў пачатку 1970-х па "самалётнай справ
е" ледзь не расстралялі, сказаў такую рэч: задача газеты - крытыкаваць
істэблішмент, уладу, добрую ці дрэнную. Толку з яго словаў. У Беларусі
яўрэі і самі разумныя - не раўнуючы, як хелмскія мудрацы.
Гэты бюлетэнь - бадай, апошняя спроба раскату
рхаць кіраўнікоў яўрэйскіх суполак і, галоўнае, "простых" беларускіх
яўрэяў. Каб ня спалі ў шапку, ядналіся. Каб праблемаў стала меней.
"Анахну кан" няма, але мы яшчэ тут.
Вольф Рубінчык.
* * *
ЦІ ПАТРЭБНЫ НАМ ЯЎРЭЙСКІ ТЭАТР?
Ніхто ня будзе спрачацца, што беларускім яўрэям трэба
развіваць сваю культуру. Якім чынам - во дзе пытанне. На нашу думку,
прафесійны яўрэйскі тэатр мог бы стаць своеасаблівым лакамат
ывам адраджэння. У Кіеве, напрыклад, такі тэатр ёсць - чаму ж у Белар
усі няма? З гэтым пытаннем мы звярнуліся да найвышэйшых аўтарытэтаў -
чытачоў газеты "Анахну кан".
Іна Герасімава, гісторык, мастацтвазнаўца: Сегодня уровень о
бычного театра очень высок, и если говорить о еврейском, должна быть
высокая планка. Пока не вижу людей, способных создать профессиональный
еврейский театр. Да и евреев в Беларуси мало…
Зіновій Марголін, тэатральны мастак: Сама ідэя яўрэйскага тэ
атра ў Беларусі састарэлая. Народ не зразумее ідыш, а калі даваць спе
ктаклі на беларускай альбо рускай, гэта ўжо ня будзе яўрэйскі тэатр.
Анатоль Сідарэвіч, педагог, грамадскі дзеяч: Габрэі забыліся
на мову ідыш, бо пасля вайны не было школаў. Габрэйскі тэатар на бела
рускай мове стаўся бы нейкай падробкай, прыкладам, як беларускі тэатар
на рускай. А ўрэшце… Я з задавальненьнем чытаў габрэйскага пісьменьні
ка Рыгора Кановіча, які піша па-руску.
У адказах нам пачуўся і сум, і жаданне штосьці змяніць… Самадзейныя я
ўрэйскія калектывы існуюць пры "Хэсэдах". У Магілёве працуе цудоўны т
эатрык "Шалом", які паставіў пьесу Гірша Рэлеса да ягонага 90-годдзя.
У мінскім Хэсэдзе студыяй "Тэатр і мы" кіруе акцёрка Алена Шабад. Рас
пачаў сваю дзейнасць на вул. Харужай, 28 і сямейны тэатр "Мішпоха". А
ле традыцыі Беларускага яўрэйскага дзяржаўнага тэатра (1926-1949 гг.)
яшчэ чакаюць сваіх адраджэнцаў.
-------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------
------------------------------
О НАБОЛЕВШЕМ * ПРА НАБАЛЕЛАЕ * VEGN
ONGEVEJNTIKTE
КАМІТЭТ ПА СПРАВАХ САМАЎСХВАЛЕННЯ
У 1992 г. закладаўся падмурак
новай беларускай дзяржавы. Кіраўнікам этнічных суполак, у тым ліку яў
рэйскай, карцела, каб пра іх паклапаціліся "зверху". Але дзяржаўнага
органа па справах "нацыянальнасцей" у той час не існавала. Хтосьці ха
цеў стварыць яго "нават на грамадскіх пачатках" (Звязда, 18.11.1992)…
У 1997 г., неўзабаве пасля сумнавядомага рэфе
рэндума, быў заснаваны Дзяржаўны камітэт па справах рэлігій і нацыяна
льнасцей. Тады яго ўзначаліў спадар Білык (у перакладзе з ідыш - "тан
ны"). Танным стала й ўтрыманне таго камітэта… За шэсць год існавання
дзяржаўны орган, які зараз называецца Камітэт па справах рэлігій і на
цыянальнасцей пры Савеце Міністраў Рэспублікі Беларусь, адзначыўся хі
ба ўдзелам у падрыхтоўцы гарадзенскіх фэстаў "нацыянальных культур",
лабіяваннем супярэчлівага Закона аб свабодзе сумлення ды выданнем туз
іна кніжак. Бадай, галоўнай задачай Камітэта, а перадусім яго энергіч
ных супрацоўнікаў Білыка і Уральскага, стала прапаганда дзяржаўнай "н
ацыянальнай палітыкі" на рознастайных сходах, канферэнцыях...
Вось і ў новым "Зборніку дакументаў па абароне
правоў нацыянальных супольнасцей у Рэспубліцы Беларусь", выдадзеным у
канцы 2002 г. пры падтрымцы ААН, сп. Буко, старшыня Камітэта, вырашыў
зрабіць сабе рэкламу, надрукаваўшы прадмову з красамоўнай назвай "Рес
публика Беларусь - страна межнационального мира и согласия". Маўляў, у
Беларусі "отсутствуют столкновения и конфликты на этнической, расовой,
лингвистической и конфессиональной основе". Чыя тут заслуга? "Белорус
ского государства", ясная рэч.
Сп. Буко нібыта й ня чуў пра разбурэнне сінаг
огі на Дзімітрава, 3, пра перашкоды, якія чыняцца аднаўленню мячэці ў
Мінску, пра нежаданне чыноўнікаў у Гродзенскай вобласці адчыняць пол
ьскія школы, выконваючы Закон аб адукацыі... Асуджэнне расістаў-скінх
эдаў з Віцебску, якія збівалі і рабавалі замежных студэнтаў, таксама,
відаць, засталося па-за ягонай увагай… Дзяржаўныя газеты трэба чытаць,
Станіслаў Іосіфавіч!
Калі ўжо буйны дзяржаўны чыноўнік, кажучы бул
гакаўскімі словамі, дазваляе сабе "так называемое враньё" - чаго чака
ць ад іншых? Дзе святло ў канцы тунэлю?
Намеснік Буко сп. Ламека выступіў на "Яме" 2
сакавіка 2003 г. Паўтараў правільныя рэчы: "трэба сказаць "не" шавіні
зму, які прыводзіць да Халакосту". Потым я запытаўся ў яго: калі ж бу
дзе адноўлена сінагога на Дзімітрава? Адказ быў расплывісты: "Каб жа
гэта было ў нашай кампетэнцыі… Згодзен, што тут ёсць канфліктная сіту
ацыя, і яе трэба вырашаць".
Сказаць - не зрабіць, але - будзем спадзявацца
на лепшае… Праўда, асабіста я ўжо страціў давер да Камітэту па справах
рэлігій і нацыянальнасцей. Дый кіраўнікі татарскай, літоўскай, польск
ай суполак, з якімі надоечы давялося сустрэцца, аднагалосна заяўлялі,
што Камітэт ім хутчэй шкодзіць, чым дапамагае. Каб яны ведалі 11 год
таму, што з яго атрымаецца шырма для замежжа, рупар самаўсхвалення чы
ноўнікаў - дабіваліся б чагосьці іншага, напрыклад, стварэння нефарма
льнай рады "нацменаў". Яшчэ й цяпер ня позна…
В. Р.
ГАНЬБА "МІНІСТЭРСТВУ КУЛЬТУРЫ"!
Чаму назва ўзятая ў коскі? Ды таму, што зараз
гэтай канторы больш пасуе назва "міністэрства бескультурья"…
Пра знос сінагогі на Дзімітрава, 3 у Мінску,
дазволены камітэтам па ахове гісторыка-культурнай спадчыны пры мініст
эрстве культуры Рэспублікі Беларусь, ужо напісана-перапісана… Спрабав
аў Якаў Гутман засудзіць тое міністэрства, але - скулля! Камітэт стаў
дэпартаментам, і канцы ў ваду!
Дэпартамент па ахове гісторыка-культурнай спа
дчыны ўвосень 2001 г. узначаліў сп. Абламскі. Тады ён падаўся прыстой
ным чалавекам. Нават пра знос сінагогі сказаў: "гэта была спрэчная сі
туацыя, і рашэнне было прынята няправільна. Я асабіста шкадую". (День,
13.10.2001). Тым ня менш, будаўніцтва жылога дома на месцы сінагогі п
рацягваецца дасёння. Нягледзячы на пратэст 75 дэпутатаў Нацыянальнага
сходу.
У снежні 2002 г. міністэрства культуры заплюш
чыла вочы (у каторы раз!) на будаўнічыя работы, што процізаконна вялі
ся ў ахоўнай зоне - на тэрыторыі вайсковых могілак 1914-1918 гг., што
на Старажоўцы ў Мінску. А ў студзені 2003 г., з падачы мазырскага гар
выканкаму, вывела са Спісу гісторыка-культурных каштоўнасцей пахаванні
яўрэяў-ахвяраў Вялікай Айчыннай вайны ў Мазыры - тыя самыя пахаванні,
што само ўзяло пад ахову ў 2001 г.
Няма сумневу, што гэткія амаральныя і проціза
конныя ўчынкі рабіліся з ведама міністра - сп. Гулякі. Ведаў Лукашэнк
а, каго прызначаў… Чалавека, які дазволіў распачаць будаўніцтва аўтап
аркінга на старажытнай Нямізе (таксама, дарэчы, ахоўная зона), а потым
яшчэ цынічна заявіў: "У тым, што будуецца паркінг, ніякіх парушэнняў
няма… Археалагічныя раскопкі не выявілі на дадзенай тэрыторыі значных
археалагічных помнікаў" (Літаратура і мастацтва, 20.12.2002).
Рыба гніе з галавы. Чым раней будзе змененае
кіраўніцтва міністэрства, тым лепей будзе для беларускай, яўрэйскай д
ый кожнай іншай культуры. Бо скончыцца ўсё тым, што гулякі з абламскі
мі і Хатынь выключаць са спісу каштоўнасцей…
* * *
ГІТ-ПАРАД ГЛУПСТВАЎ ПАВОДЛЕ ГАЗЕТЫ
"АВИВ"
Першае месца аддамо сёння знакамітаму расійскаму госцю:
1. "Глава МИД Израиля Шимон Перес родился на востоке
Беларуси" (Михаил Членов, генеральный секретарь ЕАЕК, президент Ваада
России; Авив, № 1-2/2003).
Затое "срэбра" і "бронзу" заваёўваюць нашыя суайчыннікі:
2. "А памятные даты нам помогают отметить наши общин
ные стихоплеты - Рая Карасик и Клара Тремаскина" (Ефим Живов, председ
атель общины "Симха"; Авив, № 1-2/2003).
3. "После ХХ съезда партии и хрущевской оттепели мы
ведь все стали диссидентами…" (Яков Басин, президент "Религиозного об
ъединения общин прогрессивного иудаизма"; Авив, № 1-2/2003).
На ганаровым чацвертым месцы - сп. Левін, чыё віншаванне, накірав
анае А. Шарону, моцна аддае нафталінам брэжнеўскай эпохі:
4. "…поздравляю Вас с переизбранием на пост Премьер-
министра Государства Израиль" (Леонид Левин, президент Союза Белорусс
ких еврейских общественных организаций и общин; Авив, № 1-2/2003).
Ну і нарэшце, "Нафталін" - з вялікай літары…
5. "Мы также высоко ценим газету "Авив", которая объ
единяет еврейских людей и является для них информационным источником"
(Майка Нафталин, национальный директор, Мэрилин Талман, вице-президент
UCSJ и сопредседатель программ Яд-ле-Яд, Леонид Стонов, международный
директор Бюро по правам человека в бывшем Советском Союзе; Авив, № 1-
2/2003).
"Славим радость побед - по малейшему поводу пир… И
уж лучше не думать, что завтра настанет за ним" (Ю. Шаўчук).
Каментары да гіт-параду:
1. Шымон Перас (Перскі) нарадзіўся ў мястэчку Вішнев
а, што на Валожыншчыне. На захадзе Беларусі.
2. "Вершаплёт (разм. пагард.). Дрэнны, бяздарны паэт"
(Тлумачальны слоўнік).
3. Дысідэнт - "чалавек, які не згодны з пануючай ідэ
алогіяй" (тамсама). Усе дысідэнтамі быць ня могуць -
нават фармальна... Што тычыцца сп. Басіна, былога актывіста КПСС і са
вецкіх прафсаюзаў, ідзецца хіба аб "дысідэнце" з дуляй у кішэні.
4. 28 студзеня 2003 г. у Ізраілі адбыліся выбары ў К
несет (парламент), на якіх не абіра
ўся прэмьер-міністр.
5. Гл. чатыры папярэднія пункты. Дадамо, што ледзь не
цераз нумар "Авив", выконваючы рашэнні судоў, друкуе абвяржэнні сваіх
паклёпніцкіх матэрыялаў. Так што больш дарэчна было б назваць гэтую г
азету "дэзінфармацыйнай крыніцай", якая "разядноўвае яўрэйскіх людзе
й".
---------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------
--------------
ДА 10-ГОДДЗЯ "WORLD ASSOCIATION OF
BELARUSAN JEWRY"
Летам 2003 г. спаўняецца 10 год з дня заснавання Сусв
етнага згуртавання беларускіх габрэяў, зарэгістраванага ў ЗША. Безумо
ўна, беларуска-яўрэйскі бюлетэнь ня мог пакінуць гэтую дату па-за ўва
гай. Кіраўнік арганізацыі, 58-гадовы інжынер Якаў Гутман
, зъяўляецца вядомай фігурай у Беларусі, грамадзянінам якой ён
застаецца. Наш карэспандэнт узяў інтэрвію ў сп. Гутмана.
- Як зарадзілася ідэя арганізацыі? З чаго ўсё пачалося?
- У кастрычніку 1992 г. я прыбыў на сталае месца жыхарства ў ЗША. Паў
стала пытанне: чым займацца? У Беларусі я тады ўжо чатыры гады браў у
дзел у габрэйскім жыцці, таму ведаў, якія праблемы патрэбна тут выраш
аць. Ідэя палягала ў тым, каб, з аднаго боку, стварыць нейкі інструме
нт для вырашэння пытанняў у Беларусі, і з другога боку, згуртоўваць т
ых людзей, якія жывуць у Злучаных Штатах і якіх цікавіць тое, што адб
ываецца тут, даваць ім інфармацыю… Зразумела, калі ёсць ідэя і ёсць н
ейкія людзі, неабходна іх неяк арганізаваць.
- Ці былі прэцэдэнты міжнародных асацыяцый выхадцаў з іншых рэспублік
былога СССР?
- Так. У Ню-Ёрку ёсць асацыяцыя выхадцаў з Узбекістану. Увогуле, гэта
пачыналася на рубяжы ХIХ-ХХ стагоддзяў, у мяне ёсць дакумент аб рэгіс
трацыі зямляцтва габрэяў, якія паходзяць з Хойнікаў, датаваны 1910 г.
Тады імігрантам ніхто не дапамагаў, у адрозненне ад цяперашняга часу.
Зямляцтвы ствараліся, каб бараніць правы сваіх членаў.
- Асацыяцыя габрэяў-выхадцаў з усёй Беларусі ўжо існавала ў Амерыцы да
Вашага згуртавання?
- Наколькі я ведаю, нічога такога не існавала. Увогуле, імігранты апо
шняй хвалі, пасля 1970 г., не стварылі ніводнай зямляцкай арганізацыі
паводле краіны паходжання. Была толькі адна арганізацыя ветэранаў.
- Чаму была абрана назва "Сусветнае згуртаванне"?
- Калі мы пачалі абмяркоўваць гэтае пытанне, частка людзей выказалася
за тое, каб назваць суполку "Асацыяцыяй выхадцаў з Беларусі ў Амерыцы
". Але я бараніў свой пункт гледжання, і яго падтрымала большасць. Ме
лася на мэце абъяднаць усіх, хто мае дачыненне да Беларусі, незалежна
ад таго, дзе яны жывуць зараз - у Канадзе, ЗША, Ізраілі ці ў Аўстрал
іі.
- Дарэчы, колькі яўрэяў-выхадцаў з Беларусі жыве ў ЗША, Канадзе?
- Гэтага ніхто ня ведае, і думаю, не даведаецца, як і таго, колькі за
раз габрэяў жыве на Беларусі.
- Так ці інакш, імігранты падтрымалі ідэю…
- Нашую арганізацыю адрознівала ад іншых тое, што да яе далучыліся не
толькі імігранты, якія прыехалі ў апошні год, тры, ці пяць. Былі і ты
я, хто прыехаў адразу пасля Другой сусветнай вайны, і тыя, чые бацькі
нарадзіліся ўжо ў Амерыцы. Напрыклад, сын і ўнук рабі Мошэ Файнштэйна
- яны і зараз маюць дачыненне да арганізацыі. Афіцыйна, згодна з амер
ыканскімі законамі, заснавальнікамі Згуртавання былі тры чалавекі: ве
тэран вайны з Мінску Хацкл Хайтман (на жаль, ён памёр) - чалавек, які
вельмі нагадваў майго бацьку, Якаў Дзінерштэйн - мой равеснік, які тут
быў інжынерам і там працуе інжынерам, і я. Хайтман прыехаў дзесьці ў
1985-1987 гг., а Дзінерштэйн - у пачатку 1990-х гг.
- Хто зараз кіруе СЗБГ? Колькі членаў у Згуртаванні?
- Як і ўсе суполкі такога кшталту, мы перажылі раскол, спробу ўнутран
ага перавароту… Зараз Згуртаваннем афіцыйна кіруе невялікая Рада дырэ
ктараў, мы - аднадумцы. Фармальна, калі лічыць членамі ўсіх, хто напі
саў заявы аб уступе, у СЗБГ каля 3 тысячаў чалавек. Ёсць людзі з ЗША,
ёсць тыя, хто пісаў заявы тут, на Беларусі, грамадзяне Канады, Ізраіл
я.
- Раскажэце пра асноўныя дасягненні Згуртавання за 10 год.
- Мы рэальна дапамагалі людзям, напрыклад, тым, хто прыбываў у ЗША па
гасцявой візе, а потым дамагаўся атрымання статуса ўцекача. Арганізац
ыя і я асабіста ўдзельнічалі, мусіць, у сямі судовых працэсах, каб да
казаць, што габрэям зараз небяспечна жыць у Беларусі і яны маюць права
на гэты статус. Усе судовыя працэсы, у якіх я ўдзельнічаў - як сведка,
як эксперт, як кіраўнік Асацыяцыі - скончыліся перамогай. Па-другое,
ёсць людзі, якія зъяўляюцца ахвярамі Халакосту, але ня маюць дакумент
аў, што пацвярджалі б права на атрыманне грашовай кампенсацыі. Прыкла
дна дзясятку чалавек Згуртаванне дапамагло знайсці такія дакументы, і
гэтыя людзі атрымалі грошы. Даводзілася шукаць дакументы ў архівах Бе
ларусі, Украіны, нават Малдовы.
- Вядома, што ў 1993 г. Згуртаванне ўзяло удзел у арганізацыі Дзён па
мяці…
- Так, у кастрычніку 1993 г. споўнілася 50 год з дня забойства апошніх
вязняў менскага гета. На адным з нашых першых паседжанняў у Ню-Ёрку д
октар гісторыі, былы прафесар БДУ Давід Мельцэр нагадаў аб гэтай даце.
Было вырашана накіраваць мяне сюды, у Менск, каб патлумачыць кіраўніц
тву Беларусі, што патрэбна неяк адзначыць гэтыя ўгодкі. Недзе ў канцы
жніўня я прыляцеў у Мінск. Грошы на білет збіраліся сярод тых, хто жыў
у Амерыцы 20, 30, 40 год. Думаю, будзе правільна назваць імёны гэтых
людзей: Эла Бурбакі, Гербі Траецкі, Морыс Шустэр. Усе яны ўдзельнічалі
ў стварэнні арганізацыі. Тагачаснае кіраўніцтва Беларусі падтрымала н
ашу ідэю, быў створаны грамадскі камітэт па правядзенні Дзён памяці на
чале з былым Старшынём Вярхоўнага савета Станіславам Шушкевічам. Былы
прэмьер-міністр Вячаслаў Кебіч падпісаў распараджэнне аб стварэнні Ўр
адавай камісіі на чале з міністрам замежных спраў. Адзначалі дату ў О
перным тэатры на вышэйшым дзяржаўным узроўні. Усё было зроблена па-лю
дску. Мы ў Амерыцы таксама ўпершыню сабралі выхадцаў з Беларусі, каб
ушанаваць памяць загінуўшых, болей чым 500 чалавек (па ню-ёркскіх маш
табах, калі 100 чалавек збіраецца, гэта ўжо падзея). Сабраліся людзі,
якія не бачылі адзін аднаго шмат гадоў…
Ужо ў 1993 г. тут, у Беларусі, ішла размова аб тым, каб запрасіць вет
эранаў з Амерыкі і Ізраіля на святкаванне 50-годдзя вызвалення краіны.
У 1994 г. Герой Савецкага Саюза Яўсей Вайнруб і я былі ў першага наме
сніка старшыні Вярхоўнага савета Беларусі Вячаслава Кузняцова. Усё бы
ло вырашана. Прыехалі людзі з розных краін - з Ізраілю чалавек 10, з
Амерыкі чалавек 6. Гэта было, бадай, першае публічнае прызнанне ўнёску
габрэяў у перамогу над нацызмам. Мы ўсе былі на прыёме ў Міністэрстве
абароны. Між іншым, Леў Аўсішчэр, якога перад адездам у Ізраіль пазб
авілі вайсковага звання, пачаў сваю прамову так: "Перед вами выступает
бывший полковник Советской Армии и почетный полковник Армии Обороны И
зраиля". Былі ў складзе ізраільскай дэлегацыі і славутыя партызаны Ар
люк, Фельдгон (сцяг іх брыгады захоўваецца ў мінскім Музеі Вялікай Ай
чыннай)…
- Якія праблемы ёсць у Згуртавання?
- У нас няма нейкіх асобных праблемаў. Агульная бяда ў тым, што габрэі
Беларусі ператвараюцца ў жабракоў, прычым ня так у матэрыяльным, як у
духоўным плане. Пажылыя людзі баяцца, што "Хэсэд" адбярэ ў іх пасылкі,
не разумеючы, што не яны для "Хэсэда" альбо "Джойнта", а наадварот… Г
эта та-тальная праблема: кіраўнікі суполак лічаць сябе маленькімі ста
лінымі ці мао, абранымі на свае пасты навечна. Большая частка актыўных
людзей з пачуццём нацыянальнай свядомасці зехала з Беларусі. Але ў І
зраілі, ЗША энэргія збольшага ідзе на тое, каб выжыць у но-вых краіна
х, і таму мала часу застаецца на грамадскую дзейнасць. У ЗША ёсць яшчэ
праблема кантакта паміж тымі, хто прыехаў 5-10 год таму, і ўраджэнцамі
краіны, якія ведаюць, што іх дзед прыехаў з Магілёўскай губерні, але
дзе яна - нават не ўяўляюць. Яшчэ: бюракратызм уласцівы не толькі габ
рэйскім суполкам у Беларусі, ён ідзе з самага верху, ад кіраўнікоў ар
ганізацый у Ню-Ёрку, якія "сядзяць" на сотнях мільёнах далараў і не з
мяняюцца па 30-40 гадоў.
- Вашыя жыццёвыя прынцыпы?
- Рабіць усё, каб жыць паводле сумлення - як я яго разумею. Каб не бы
ло "мучительно больно". Спадзяюся, мне будзе за-лічана тое, што я выр
атаваў ад канчатковага разбурэння могілкі ў Мінску на Калектарнай, то
е, што 200 габрэйскіх дзяцей без бацькоў прыехалі ў Ізраіль у 1990 г.,
тое, што не без майго ўдзелу дзясяткі тысячаў беларускіх дзяцей здоле
лі паправіць здароўе ў Заходняй Еўропе па лініі Фонду міра (я дапамог
усталяваць кантакты з хрысціянскімі арганізацыямі). Ад сораму, мусіць,
не памру.
- Якія перспектывы Згуртавання?
- Тут, на Беларусі, усё залежыць ад адной персоны. Калі яна застанецца
ва ўладзе, будзе знішчана ўсё. А перспектывы ўвогуле… Нават Майсей за
40 год хаджэння па пустыні ня здолеў канчаткова перайначыць менталітэт
былых рабоў. Не спадзяюся, што адбудуцца нейкія кардынальныя змены ў
ментальнасці. Але ж - раблю, што магу.
Адрас Згуртавання ў Амерыцы: The World Association of Belarusan Jewry,
Inc. 760 East 10th Street, Suite 1C, Brooklyn NY 11230 USA. Tel/fax (718) 421-0768.
ГУТМАН І ВАКОЛ ГУТМАНА
Камісія ЗША па захаванні амерыканскай спадчыны за мяжой прызнае Сусветнае згуртаванне бела
рускіх габрэяў і ведае пра яго дзейнасць па абароне і захаванні гіста
рычных мясцін у Беларусі… Просім аказваць сп. Гутману падтрымку, якая
зможа палегчыць яго працу. (З ліста Майкла Левана, старшыні Камісіі,
19.07.1995 г.)
Генеральнае консульст
ва Германіі ў Ню-Ёрку і я асабіста здаўна супрацоўнічаем з Сусветным
Згуртаваннем беларускіх габрэяў і яго Старшынём, сп. Гутманам. Я такс
ама браў удзел у некаторых сходах і цырымоніях Згуртавання ў горадзе
Ню-Ёрк. Выказваю глыбокую пашану да Згур-тавання і сп. Гутмана за няс
томныя намаганні дзеля паляпшэння духоўнага стану і жыццёвых умоў бел
арускай абшчыны ў ЗША і іншых краінах. Перакананы, што спробы сп. Гут
мана захаваць спадчыну яўрэйскай абшчыны ў Беларусі і памяць пра паку
ты яўрэяў у перыяд нацысцкай акупацыі заслугоўваюць найвялікшай падтр
ымкі. (З ліста віцэ-консула ФРГ у Ню-Ёрку Ганса-Гейнрыха фон Штакельб
ерга, 16.02.1996 г.)
Сёння яўрэі-выхадцы з
Беларусі займаюць вельмі сурёзныя пазіцыі ў яўрэйскім свеце. Людзі,
якія ўваходзяць у рабінскі савет нашага згуртавання, належаць да найб
ольш вядомых артадаксальных рабінаў Амерыкі. Адзін з іх - Давід Файнш
тэйн - сын Мойшы Файнштэйна, якога ў 1937 г. літаральна вырвалі з Люб
ані, з СССР у Амерыку. Давід Файнштэйн працуе ў ешыве ў Манхэтэне. Др
угі - Шмуэль Камянецкі - паходзіць з Даўгінава і працуе ў ешыве ў Філ
адэльфіі. Трэці - Сімха Львовіч - у 1938 г. выехаў з Міра, яго бацька
працаваў у Мірскай ешыве… (З інтэрвію з Я. Гутманам, Звязда, 31.08.
1993 г.)
Дадатковая дапамога а
казваецца [беларускім яўрэям] міжнароднай арганізацыяй, Сусветным згу
ртаваннем беларускіх габрэяў, нягледзячы на тое, што беларускі ўрад а
дмовіўся перарэгістраваць СЗБГ у снежні 1999 г.(сайт амерыканскай арг
анізацыі "Нацыянальны Савет у абарону яўрэяў былога СССР" www.ncsj.
org., 2002 г.)
Я ведаю сп. Гутмана,
Прэзідэнта Сусветнага Згуртавання беларускіх габрэяў, як надзейнага ч
алавека, які многа зрабіў для беларускіх яўрэяў, у тым ліку і на маёй
радзіме, у Любані. (З ліста рабіна Давіда Файнштэйна, рэктара ешывы М
эсіўта Тыфэрэc Джэрузалем, 14.01.1997 г.)
КІМ БЫЎ РАБІ МОШЭ ФАЙ
НШТЭЙН?
Вось што піша амерыканскі тэолаг Эліэзер Абра
гамсан:
"Рабі Мошэ Файнштэйн нарадзіўся ў 1895 г. ува
Ўздзе. Яго бацька працаваў тамака рабінам. В 1921 г. р. Мошэ стаў раб
інам Любані, дзе жыў да свайго адезду ў ЗША ў 1937 г. У Амерыцы ён с
таў рош-ешыва (рэктарам) ню-ёркскай ешывы Мэсіўта Тыфэрэс Ерушалаім.
Р. Файнштэйн быў вядучым рэлігійным аўтарытэтам свайго часу. Яго гала
хічныя пастановы прымаліся ва ўсім свеце. Ён быў адданым і самаахвярн
ым лідэрам яўрэйскага народа, да якога кожны чалавек мог звярнуцца ў
любы час.
Галахічныя рашэнні рабі Файнштэйна былі апубл
ікаваны ў шматтомным творы пад назвай Ігрос Мошэ (пасланні Мошэ). Ён
таксама апублікаваў разважанні аб Талмудзе ў некалькіх тамох.
Р. Мошэ Файнштэйн быў адным з апошніх вялікіх
лідэраў і мудрацоў з Еўропы, сведкам велічы яўрэйскага народу перад з
нішчэннем яўрэйскіх абшчын у час Другой сусветнай вайны. Нам вельмі п
ашчасціла, што гэткі волат жыў у Амерыцы. Калі ён памёр у 1986 г., яў
рэйскі народ згубіў дасведчанага і клапатлівага настаўніка, аднаго са
стаўпов велічы еўрапейскага яўрэйства".
Пра рабі Файнштэйна згадвае добрым словам і р
аў Йосэф Цялушкін у сваёй папулярнай кнізе "Яўрэйскі свет". На жаль,
імя Файнштэйна - малавядомае ў сучаснай Беларусі. Падзякаваць трэба г.
зв. "яўрэйскім гісторыкам", якія, замест сурёзных доследаў і адкрыцця
новых імёнаў, высмоктваюць з пальца "сенсацыі", кшталту показак пра С
таліна ды фізіка Эйнштэйна (гл.: "Кто не пустил Эйнштейна в Минск?" Д
иалог: белорусские новости, сакавік 2002 г.), альбо робяць гераіню з
"асветніцы" Фрумкінай, аўтаркі пасквіля "Далоў рабінаў", надрукаванага
ў 1923 г. (Літаратура і мастацтва, 21.03.2003). Хоць і яна, канешне,
была ахвярай…
У сярэдзіне 1990-х гг. Сусветнае згуртаванне
беларускіх габрэяў дамаглося ад гарадскіх уладаў Любані, дзе кінуў сл
ед вялікі рабін, абяцання назваць адну з вуліцаў імем Мошэ Файнштэйна.
Была нават зробленая шыльда з гэтым назовам, аднак далей за абяцанкі
справа не пайшла. Затое Згуртаванне паспрыяла таму, каб на будынку сі
нагогі ў Любані, дзе працаваў рабін, зявілася мемарыяльная дошка.
Нашчадкі рабі Мошэ колькі разоў наведвалі Бел
арусь, а яго ўдава нат памятала беларускую мову ды час ад часу ўстаўл
яла ў англійскую гутарку беларускія словы, моцна здзіўляючы маладзейш
ых Файнштэйнаў.
В. Р.
Гл. таксама: http://members.aol.com/lazera/
Feinstein.html
* * *
"…Этот дар [приблизительно тысяча ценных наборов - подарков от общины
баптистов Финляндии местному еврейству] был передан [бобруйским евреям] через Якова Гутмана, независимого от израильтян религиозного лидера
евреев Минска (…). Когда израильтяне добились реванша в Минске, смест
ив Якова Гутмана, основные очаги сопротивления их стратегии в Белару
си были подавлены. Теперь ничто не могло остановить их насильственного
(в глубинном смысле) транспортирования сотен тысяч евреев из Беларуси
в Израиль".
(Урывак з кнігі "Сведка" былога актывіста яўрэйскага руху з Бабру
йску Льва Гуніна, апублікаванай на: www.total.net/~leog. Цікава, што ў
верасні 2002 г. цытату пра "каштоўныя падарункі" Я. Басін паспрабаваў
скарыстаць у судзе Першамайскага раёна г. Мінска… супраць Гутмана).
* * *
Сусветнае згуртаванне
яўрэяў Беларусі, як паведаміў яго старшыня Якаў Гутман, дзеля ўшанава
ння памяці не толькі загінуўшых, але і тых, хто са зброяй у руках зма
гаўся за жыццё і свабоду свайго народа і сваёй радзімы звяртаецца да
ўладаў Навагрудка з прапановай назваць адну з вуліц горада імем Тувія
Бельскага, які нарадзіўся, вырас і ваяваў у Навагрудку. (P.S. да арты
кула Д. Мельцэра "Налібоцкая пушча прытуліла яўрэяў-партызан. Забытая
гісторыя аб атрадзе Тувія Бельскага", Звязда, 3.08.1993 г.)
* * *
Сусветны яўрэйскі кангрэс прызнае Сусветнае згуртаванне беларускіх габрэяў і ведае пра яго
дзейнасць па абароне і захаванні гістарычных мясцін у Беларусі… Просім
дапамагаць сп. Гутману ў яго працы па стварэнні мемарыяла яўрэям Бела
русі, ахвярам Другой сусветнай. (З ліста Элана Штэйнберга, выканаўчага
дырэктара Сусветнага яўрэйскага кангрэса, 26.06.1995 г.)
* * *
Каким бы плохим ни был
Гутман, возглавляемая им организация оказывает несомненную помощь бел
орусским евреям. Можно спорить об эффективности этой помощи, ее масшт
абах, но отрицать ее как таковую не сможет никто. (Народная воля, 2.
03.2000 г.)
* * *
Ліст да А. Лукашэнкі з
пратэстам супраць зьнішчэньня сынагогі на вул. Дзімітрава, 3 і падмур
ку Халоднай сынагогі на Нямізе падпісалі 75 дэпутатаў палаты прадстаў
нікоў нацыянальнага сходу... Настойлівасць кіраўніка "Нямігі-1570" Як
уба Гутмана дала плён. (Наша Ніва, 29.11.2002 г.)
-------------------------------------------------
----------------------------------------------------
Яўрэйскі паэт Ізі Харык, расстраляны ў 1937 г., н
арадзіўся ў мястэчку Зембін, што між Барысавам і Плешчаніцамі, у сака
віку 1896 г. Аднак стагоддзе Харыка афіцыйна адзначалася ў 1998 г. Ча
му - ня ведаем. Творы Харыка на ідыш, а таксама ў перакладах на белар
ускую і рускую мовы, неаднойчы выдаваліся ў апошнія гады. Асобныя вер
шы перакладаліся і на іўрыт.
З глыбокім сумам паведамляем пра смерць удавы паэта Дзіны
Матлінай (Харык). Д. З. Харык ня стала 11 красавіка 2003 г.
За Сталіным яна адседзела ў лагерах і турмах амаль 20 год. У 1989-2001
гг. загадвала бібліятэкай Мінскага абяднання яўрэйскай культуры імя
Ізі Харыка. Пра трагічны лёс сямьі Харыкаў нямала пісалі і напішуць я
шчэ. Мы ж падаём фрагмент з падзабытай публікацыі Васіля Куліка.
БІБЛІЯТЭКАР ДЗІНА ЗВУЛАЎН
А
- Якаў Гутман (адзін з першых актывістаў яўрэйскага жыцця
перабудовачнай хвалі ў Мінску - цяпер жыве ў Амерыцы) папрасіў мяне а
рганізаваць яўрэйскую бібліятэку, - расказвае Дзіна Звулаўна. - Прыйш
ла я ў сінагогу, убачыла там колькі кніжак, вялікі стол і пакой… Спуж
алася. Але праз два дні чуткі пайшлі па ўсім Мінску, і да мяне павезлі
кнігі сумкамі і чамаданамі. І цяпер яшчэ даюць кнігі - не мне, а на і
мя паэта Ізі Харыка… Вось так і стварыла я бібліятэку без капейкі гро
шай.
Імені Ізі Харыка пашанцавала, што засталася ўдава паэта,
якая дбае пра тое, каб пра Харыка не забылі. І Харыка цяпер сапраўды
ведаюць. Выдадзены кнігі, праводзяцца вечарыны, адзначаюцца юбілеі...
(Звязда, 30.07.1993).
-------------------------------------------------
-----------------------------------------------------------
Змітрок Бядуля (Самуіл Плаўні
к), знаны беларускі пісьменнік яўрэйскага паходжання, дужа захапляўся
краязнаўствам ды міфалогіяй, пра што сведчыць і ягоны малавядомы арты
кул з "літаратурна-мастацкай і навуковай штомесячнай часопісі" "Вольны
сьцяг". Некаторы час Бядуля ўзначальваў "Жыдоўскую Гістарычную камісі
ю" пры Народным камісарыяце асветы ССРБ. Гэтая старонка яго біяграфіі
часцей за ўсё ігнаруецца і ў беларускіх, і ў яўрэйскіх крыніцах.
У 1921 г. у савецкай Беларусі яшчэ дзейнічалі
хедэры і ешыботы (пастанова аб іх закрыцці выйдзе толькі ў 1922 г.).
Яшчэ можна было надрукаваць матэрыял яўрэйскага аўтара аб "яўрэйскім
чорнакніжжы" ў выданні, дзе на першай старонцы значылася "Пралетарыі
ўсіх краёў, злучайцеся". У паваеннай БССР роля яўрэяў у беларускай гі
сторыі і культуры стане закрытай тэмай. Пра яе будзе дазволена пісаць
толькі гадаванцам ВПШ - ЦК КПБ - КДБ: сташкевічам, бегунам, скобелевым
і іжэ з імі.
Яўрэйская "чорная магія" - справа далёкай даў
ніны. Зараз яўрэі Беларусі нашмат больш рацыяналістычныя, чым калісь,
і дзякуй Б-гу. Бо розныя "загаворы" яўна не стасуюцца з Торай, дзе ск
азана: "Вядзьмарку не пакідай сярод жывых". З гістарычнага пункту гле
джання, артыкул Бядулі цікавы тым, што збівае міф аб аднастайнасці іу
даізму, дадае ў карціну шматвяковага жыцця яўрэяў на беларускіх землях
нечаканыя колеры.
А варта было б адшукаць той рукапіс, хоць бы
для музейнай экспазіцыі… Ды, найхутчэй, згарэў ён у вайну разам з ула
снікам. Калі хтосьці бачыў фалі-янт, апісаны Бядулям і Рабіновічам, -
адгукніцеся.
В. Р.
Рукапіс чарнакніжніка
XVIII веку
(Багатыя матарьялы па беларускай этнаграфіі)
Зусім выпадкова й патрохі пач
ынае адкапывацца Пампэя нашае старажытнай культуры. З старасьвецкіх м
атэрялаў і рукапісаў відаць, які вялікі ўплыў беларус-кая культура м
ела над суседнімі народамі, якія жылі ў нашым краі з даўных вякоў. Пр
ыдворная мова літоўскіх князёў была беларуская; законы пісаліся па-бе
ларуску (Літоўскі статут); татары-магаматане ўжывалі каран, напісаны
арабскімі літарамі на беларускай мове ("Ай-Кітаб-Кінеп", рукапіс
XV веку, які знаходзіцца ў музэі нябошчыка Івана Луцкевіча); тое самае
знаходзім і сярод жыдоўскага народу, які тут жыве ўжо шмат вякоў. Няг
ледзячы на тое, што жыдоўскі народ, якога рэлігія жалезнай сцяной адг
араджывала ад усіх народаў і не давала яму ўжыцца з сваімі суседзямі,
у зямлі чыяй ён жыў, - аднак жа магутная сіла беларускай зямлі перама
гла, і сярод жыдоўскіх масаў беларускага мястэчка мы па сягонешні дзе
нь бачым вялікі ўплыў беларушчыны.
Беларускі дух сярод тутэйшых жыдоўскіх грамад
у штодзённым укладзе жыцьця ў звычаях, абраднасьцях і забабонах укара
ніўся вельмі глыбока; глыбей, чым гэта здаецца з паверхняга погляду. У
жыдоўскай мове нашага краю ёсьць багаты элемэнт беларускіх слоў, ёсьць
некалькі сот пагаворак, напалову жыдоўскія, напалову беларускія. Ёсьць
агульны быт, супольная, цесна злучаная жыдоўска-беларуская этнаграфія
.
Гэта ўсё мы бачым нават у штадзенным сучасным
жыцьці беларускага мястэчка і горада, у той час, калі ўжо беларускае
чыстакроўнае насяленьне вёсак шмат дзе зрусіфікавана або спалёнізаван
а. Але, калі мы пільным вокам углыбімся ў даль вякоў, мы пабачым, што
беларускі дух сярод жыдоўскіх масаў зусім быў зьліты з жыдоўскай штад
зеншчынай, як адно цэлае.
Болей усяго мела сіла над тутэйшымі жыдамі бе
ларуская мітолёгія. Сваей чаруючай містычнай музыкай, сваей вакханічн
ай эмоцыянальнасьцю купальскіх містэрыяў беларуская "нечысьць" або "п
аганшчына" гарачым подыхам тутэйшага сонца, вабнай таёмнасьцю тутэйшых
пушч і балот ахмяліла жыдоўскае сэрца, якое мае ў спадчыну вагняпыхаю
чы тэмпэрамэнт усходу і купаецца ў бяздоньні містыцызму й кабалістыкі.
Жыдоўская чулая, маючая нахіл да прайманьня ўсяго акружаючага, душа а
тулілася на нашай зямлі флюідавай сарочкай беларускай мітолёгіі. Жыдо
ўскія анёлы й беларускія святыя залажылі паміж сабою моцны хаўрус і п
ерапляліся ў нейкай вагнёна-воблачнай гірляндзе*. (* Паміж іншым, мож
на тут успамянуць аб тым, што ў жыдоўскай сьвецкай і рэлігійнай літар
атуры ў нашым краю ёсьць вялікі элемэнт беларускіх слоў, выразаў і ка
лерытнасьці. Апрача таго ў XVII і XVIІI вякох на Беларусі ў Шклове і
іншых мястэчках функцыянавалі друкарні, у якіх друкаваліся сотні жыдо
ўскіх кніг рэлігійнага зместу: бібліі, талмуд і хасыдзкія творы мясцо
вых містыкаў).
Ня дзіва, што болей усяго хасідызм і кабаліст
ыка разьвіліся ў свой час сярод жыдоў на Беларусі, бо тут быў для гэт
ага падатлівы грунт. Ня дзіва, што на нашай зямлі зьявіліся жыдоўскія
"цадыкі", "баалэй-шэмы", "ламед-вовнікі", кабалісты й чарнакніжнікі.
Жыдоўскае схімніцтва зьвіла сабе гняздо ў глухіх куткох Беларусі. Жыд
оўскія святыя на Беларусі славіліся сваімі "цудамі" па за межамі краю.
Жыдоўскія чарнакніжнікі мелі ўплыў ня толькі на жыдоўскія масы, але т
ак сама над сялянамі і шляхтай.
Таемная наука чараўніцтва перадавалася ад бац
ькі да сына, ад сына да ўнука, праўнука і г. д. - з пакаленьня ў пака
леньне. Гэта прафесія, якая давала сытны хлеб, перадавалася, такім чы
нам, у спадчыну найлепшаму прадстаўніку роду ў відзе рукапіснага "чор
нага" пергаменту, як надзвычайна святы скарб.
Жыдоўскай Гістарычнай Камісіі пры Наркамасьве
ты удалося здабыць такі рукапіс жыдоўскага "пана Твардоўскага" з вако
ліц мястэчак Радашковічы і Смілавічы. Скураны фаліянт часу 18 веку мае
болей 300 лісткоў пэргамэнтнай паперы, пісаны ў розныя часы ў працягу
ўсяго 18 ст. па гэбрайску, жыдоўску і беларуску ў жыдоўскай транскрып
цыі. Беларускі элемэнт гэтага рукапісу досіць значны, але вымагае вял
ікага разшыфраваньня. Назовы дрэваў, карэньняў і зёлак усюды на белар
ускай мове. Сярод розных таёмных малітваў Каббалы, побач з жыдоўскімі
анёламі, сустракаецца беларуская Мара і сьвяты Мікола. Апрача гэтага ў
рукапісу ёсьць шмат беларускіх замоваў і загавораў ад розных хваробаў,
занядужаньняў. У запісах гэтых загавораў відаць, што местачковы ізраі
льскі "пан Твардоўскі" месцамі нават добра не разумеў мовы і перакруч
ваў беларускія словы, перапісваючы іх па свойму чыста жыдоўскім выгав
арам.
Возьмем для прыкладу пару цытатаў, дзе загало
ўкі пісаны на гэбрайскай мове.
На затрыманне крыві.
Но сіня моры белы камінь на тэн камне цо рызэ (царыца) ішла і крэ
вінэ ня поцікала і яворэ белыя завіро і крэвінэ.
Вось другі загавор, загаловак сьцёрты:
Прышла шуда да таго чалавекі (назова імені па
гэбрайску) ці ад хваробы ці ад палахані ці ад паддымані ці ад паррыва
не ці ад чараваньне заказуе я табе бозкім імям што небо і земля і зтв
арыл каб ты на месцы пашла гідзе тэбе пан бог ізтварыл да пупа не да
галавы не да сэрцу не да боку не дынай (дыху?) і вы ступай із тых мес
ца гэдзе табе не налезе божым імям омэйн (па гэбраўску) навекі.* (*Ма
гчыма, што наподлуг правапісу таго часу, жыдоўскія літары троху іначай
выгаварываліся).
Гэта ёсьць поўная і дакладная копія двух бела
рускіх загавораў у жыдоўскай транскрыпцыі. Такога матэрыялу ў рукапісу
ёсьць шмат. Гэты рукапіс можна лічыць багатым скарбам для беларускай
этнаграфіі, які запісываўся ў працягу ўсяго 18 веку, - у той час, калі
славянскія вучоныя яшчэ этнаграфіяй не займаліся; беларуская этнаграф
ія пачала запісывацца толькі ў першай палове 19 веку. Такім чынам гэты
рукапіс мае вельмі вялікае значэньне для беларускай навукі й культуры
ў гэтым кірунку. Пэўна, што тут мы знойдзем такія матэрыялы, якіх нід
зе няма, знойдзем запісаннымі ў гэтым рукапісу самыя старыя вариянты
народнай творчасьці, якія пасьля забыліся й выйшлі з ужытку. Тым болей
трэба памятаць, што беларускіх загавораў вельмі мала ёсьць запісаных
этнографамі, бо нашыя няграматныя чараўнікі і знахары не ахвотна дыкт
авалі свае таемныя загаворы прадстаўнікам этнаграфічных экспэдыцыяў,
па большай часьці зусім адмаўляліся даваць, нашто скаржацца ўсе нашыя
этнографы і вучоныя. А ў гэтым рукапісу маем замацавана на паперы тае
мнасьць-таемнасьцяў гэтай "чорнай" навукі.
Апрача гэтага ў рукапісу ёсьць розныя знакі і
малюнкі чорнай і белай магіі, паміж якімі сустракаецца фігура містычн
ай істоты - чалавека з адным вокам. У беларускіх забабонах часам ваўк
алак - такім прадстаўляецца. Гэта ўсё вымагае вялікага высьледаваньня
кампэтэнтных асоб.
На наш погляд на рукапіс трэба было звярнуць
увагу, скапіраваць яго, сфатаграфаваць малюнкі, значкі, эмблемы й хар
актэрныя кавалкі шрыфту. Потым варта было б выпісаць поўнасьцю ўсе бе
ларускія элемэнты з гэтага матэрыялу, а то рукапіс забярэ назад яго ў
ласьнік, - унук ці праўнук цэлых пакаленьняў жыдоўскіх чарнакніжнікаў,
- які цяпер знаходзіцца ў Менску і баіцца, каб "таёмныя сілы" яго не
пакаралі затое, што аддаў у "недастойныя" рукі такую "сьвятую" спадчы
ну сваіх знамянітых дзядоў.
Во што кажа аб гэтым рукапісу жыдоўскі вучоны,
этнограф і гісторык Міхал Рабіновіч** (** З дазволу гр. Рабіновіча, к
арыстаю з яго яшчэ няскончанага матэрялу):
"У апошні час Жыдоўскай Гістарычнай Камісіі ў
далося пазнаёміцца з вельмі цікавым жыдоўскім рукапісам, які быў напі
саны праз некалькі асобаў пакаленьне за пакаленьнем у працягу ўсяго 18
веку.
Рукапіс (каля 300 лісткоў фармату малога квар
та) складаецца з вялікага збору лекаў, замоваў, загавораў, амулетаў,
якія ўжываліся ў тыя часы чараўнікамі, знахарамі, сьвятымі й чарнакні
жнікамі проціў розных занядужаньняў, "чорнай сілы" й злыбеды штадзенн
ага жыцьця масаў.
Асабістае значэньне мае гэты рукапіс для Бела
русі, бо быў пісаны тут у нашым краі недалёка ад Менску. І ня только
замовы, якія тварыліся тут на мейсцы і назовы траваў, карэньняў і зёл
ак перададзены на беларускай мове, але навет самыя старасьвецкія так
званыя "інтэрнацыянальныя" загаворы, якія друкаваліся ў розных лекарс
кіх кніжках шмат гадоў таму назад у Сярэдняй Нямеччыне і пазьней пера
вандравалі да нас - навет і тыя ў рукапісу вельмі пераіначаны, яны ст
рацілі свой нямецкі воблік і прынялі ва ўсей будове праз новыя словы і
выразы чыста народны жыдоўска-беларускі характар і выгляд.
Рукапіс ёсьць праўдзівым скарбам для вучоных і
спэцыялістаў у розных галінах навукі: спэцыяліста, які займаецца высь
ле-даваньнем народнай мэдыцыны, знойдзе тут - вялікі матэрял "рэцэпт
аў" і лякарстваў, якія ўжываліся, як пэўныя дапамогі проціў розных хв
ароб, спэцыфічных для нашага краю; бадач культурнага й духоўнага жыць
ця жыдоўскіх масаў знойдзе ў рукапісу праўдзівы абраз і прадстаўленьне
аб тым, чым у тыя часы былі заняты думкі й пачуцьці масаў і як яны рэ
агіравалі на выяўленьне натуры; бадач жыдоўскай мовай знойдзе ў рукап
ісу поўны захаваны скарб старажытных забытых жыдоўскіх слоў і выразаў,
ортаграфічныя правілы й стылістычныя формы, якія могуць абагаціць мову
і выяўляюць шмат старон жыдоўска-беларускага дыялекту. Таксама рукапіс
мае вялікае значэньне й для беларускай культуры, мовы й этнографіі, бо
ў рукапісу ёсьць шмат беларускіх элемэнтаў і у лякарствах і ў замовах,
дзе беларускія мітычныя багі, забабоны й нячысьцікі займаюць вялікае
мейсца й пануюць усюды й над усім. Рукапіс дае магчымасць вучоным выт
лумачыць узаемныя ўплывы двух суседніх народаў адзін на аднаго, уплывы
"простага", прымітыўнага беларускага вясковага жыцьця на жыдоўскае ме
ста і мястэчка і так сама ўплывы жыдоўскага "адукаванага" мястовага ж
ыцьця на беларускую вёску.
Жыдоўская Гістарычная Камісія дастала гэты ру
капіс на карыстаньне толькі на пэўны час, дзеля гэтага яна пачала раб
іць з яго копіі, розныя амулеты і малюнкі будуць фатаграфавацца, але
праца вельмі цяжкая і адпаведная, шрыфт рукапісу стары, фарба - бледн
ая й месцамі вельмі вылінялая і вымагае вялікую асьцярогу і знаўства
пры капьяваньні.
На жаль, Камісіі бракуе патрэбны лік супрацоў
нікаў спэцыялістаў да гэтай адпаведнай працы. Аднак Камісія спадзяецц
а, што ёй удаецца перамагчы і з рукапісу будзе зроблена поўная копія і
толькі тады можна будзе пачаць разгляд вялікага багатага матэрыялу, с
ыстэматызаваць яго і зрабіць яго даступным для тых вучоных, якія буду
ць займацца яго студяваньнем".
Магчыма, што такіх матэрыялаў у справе белару
ска-жыдоўскай этнаграфіі з часам выкрыецца шмат, але пакуль што абавя
зкова трэба зьвярнуць увагу на гэты знакаміты рукапіс.
З. Бядуля.
ОСТОРОЖНО, "НЕМАН"!
"Это сейчас, при Лукашенко, антисемиты притаились.
Но дай им только волю… А у многих в прошлом - партбилеты…" (Советская
Белоруссия, 9.04.2003).
Да уж, "притаились"… Э. Скобелев, сотрудник п
ресловутой Администрации прези-дента, "писатель", "социолог" (это он
себя так называет), в последних номерах государственного издания "Нем
ан" снова предупредил "простых читателей", что "еврейский вопрос" пора
решать, и желательно - силой. Он так и пишет: "евреи всегда хотели го
сподствовать и для того ссылались на своё якобы униженное положение…
Приверженные силе (власти денег, положения, тайных интриг), они призн
ают только силу" (Неман, № 2, 2003). Оказывается, это евреи погубили
великого и мудрого вождя, тов. Сталина, да и вообще мы - бяки. Вот ка
к, по Скобелеву, мыслят типичные евреи: "Мы, фактические мертвецы, ст
ремимся питаться только кровью живых", "Мы организованы тоньше всех",
"Мы, действительно, призваны править миром от имени Бога". Ну и т.д.
Полный набор нацистских мифов в современном белорусском журнале, кото
рый выходит ежемесячно тиражом в 1700 с небольшим экземпляров. Есть у
"Немана" и версия в Интернете.
Лет 30-40 назад, когда Скобелев оканчивал МГИ
МО и работал в ЦК белорусской компартии, его сотоварищи и в безобидных
литературных произведениях искали "политическую крамолу", "уголовщину
", а авторов отправляли за решетку, как это вышло с Синявским и Даниэ
лем. Времена изменились радикальнейшим образом. Наветы и клевету можно
замаскировать под "сборник научных трудов" или "роман" (в данном случ
ае - "Завещание Сталина"). Тогда разжигателей межэтнической розни не
осудит никакой белорусский суд - "самый гуманный суд в мире"… Помните
эпопею с книгой "Война по законам подлости", вышедшей в Минске в 1999
г.? Эту книженцию, кстати, и перепевает Скобелев. Полное доверие прив
еденным в ней мифам об извечной вредоносности евреев высказывали также
народный художник Савицкий (он же - член Академии наук), депутат Кост
ян и прочие. Антисемиты на протяжении многих лет пользуются государст
венными СМИ, поддерживая друг друга. Объективно, они превосходят по в
лиянию и ресурсам всех белорусских евреев, вместе взятых, но постоянно
жалуются на "всемогущее еврейское лобби" - если это не комплекс непол
ноценности, то, по-моему, совсем неглупый трюк!
У евреев теперь есть несколько вариантов дейс
твий:
А) Отмахнуться, сказать - "больные люди". Но
антисемитов читают, слушают, кто-то им доверяет… Можно, конечно, утеш
ать себя тем, что Скобелев - бездарный поэт и редактор, который даже в
"Информационном бюллетене Администрации президента" не умеет толком п
ропаганду вести, что Лукашенко недавно раскритиковал его на идеологич
еском семинаре (Минский курьер, 1.04.2003). Однако тот же Лукашенко в
зял Скобелева на работу, наградил почетным званием в 1996 г., а в 2001
г. заявил, что прислушивается ко мнению этого "большого литератора".
При случае последний ссылается и на авторитет Льва Толстого, Якуба Ко
ласа, Янки Купалы… (Неман, № 1, 2003). Конечно, перечисленные писатели
вряд ли и с...ть бы сели рядом с новоявленным поклонником "ведического
социализма", т.е. попросту нацизма (Личность, № 15, 1997), но - какой
актер пропадает!
Б) Уехать в Америку, Германию, Папуа-Новую Гв
инею, и т.д., и т.п. Похоже, что этого скобелевы и добиваются. И где
гарантия, что в новой стране иммигрантов не встретят такие же "доброж
елатели"? Даже в Израиле они появились…
В) Бороться с антисемитизмом в Беларуси - по
мере наших сил, но эффективно. Ясно, что бесконечно жаловаться на ант
исемитские выходки "доброму начальнику", например, в Администрацию пр
езидента или в ее газету "Советская Белоруссия", которая вполне созна
тельно игнорирует выходки Скобелева и компании, - занятие бессмысленн
ое. Нам следует играть по своим правилам:
- для начала - бойкотировать журнал "Неман" до
смены им курса. Не писать для него, не покупать, не подписываться. В
наше квазирыночное время экономический аргумент некоторое значение им
еет, и даже 10 потерянных подписчиков, возможно, заставят поразмыслить
редактора Нину Чайку (или тех, кто ее назначил). Следовало бы руковод
ителям еврейских организаций принять совместное обращение к народу: "
Осторожно, "Неман"!"
- серьезно задуматься о формировании личности
еврейских детей, от которых зависит наше будущее на белорусской земле.
Антисемиты навязывают нам образ "вечных страдальцев", а кое-кто из на
ших "лидеров" и рад "не противиться злу" (к сожалению, новый памятник
жертвам минского гетто на "Яме" выдержан именно в этом духе). Еврейск
ие шко-лы и классы должны воспитывать у учеников гордость за свой нар
од. Пока же среди выпускников классов "Е" 132-й минской школы лишь ед
иницы соглашаются, чтобы в их аттестатах зрелости упоминалось о "евре
йском" образовании… Это ли не триумф антисемитов?
- отказаться от беззубой многостраничной крит
ики (фактически, рекламы) антисемитских произведений в еврейских СМИ.
Очевидно, популяризация таких фактов, как во-оруженная защита евреями
белорусских городов в XVII в. (см., например, статью историка Г. Сага
новича в газете "Наша Ніва", № 14/1998), скорее позволит опровергнуть
мифы о "непатриотичности" наших соплеменников, нежели истерики и споры
не по существу.
- пересмотреть принципы работы одной из крупн
ейших еврейских организаций в стране - Союза белорусских еврейских об
щественных объединений и общин. Патологический лжец и клеветник, приз
нанный таковым в судебном порядке, не может считаться "главным борцом"
с антисемитизмом в Беларуси и занимать соответствующую должность.
- отбросить предубеждения относительно белору
сского языка и культуры, сохранившиеся у части евреев, поддерживать д
иалог с деятелями науки, культуры и искусства, творящими по-белорусск
и. Многих из них Скобелев и Костян тоже, что называется, "достали". В
любом случае, диалог принесет нам больше пользы, чем молчание.
В. Рубинчик.
**************************************************************
ДА 100-ГОДДЗЯ З ДНЯ НАРАДЖЭННЯ МА
СТАКА МАРКА ЖЫТНІЦКАГА (1903-1993)
Марк Жытніцкі нарадзіўся ў Магілёве 11 лютага 1903 г. Яго бацька
загінуў на германскім фронце ў 1915 г. У 12 год Марк пачаў працаваць,
каб дапамагчы маці выгадаваць чатырох малодшых дзяцей.
Здольнасці мастака выявіліся ў Марка вельмі р
ана, аднак вучыцца маляваць ён пачаў толькі пасля грамадзянскай вайны
(служыў у Чырвонай арміі). У 1925 г. паступіў на рабфак мастацтваў, п
рацягваў навучэнне ў маскоўскім мастацкім інстытуце (ВХУТЕИН) на факу
льтэце графікі. У 1932 г. Марк прыехаў у Менск і праз год быў прызнач
аны гапоўным рэдактарам Беларускага дзяржаўнага выдавецтва. Ён ілюстр
аваў кнігі беларускіх і яўрэйскіх пісьменнікаў, у тым ліку Харыка і К
ульбака.
У верасні 1936 г. Жытніцкага арыштавалі. Паст
ановай Вярхоўнага суда БССР ад 17.12.1936 Марк Саламонавіч Жытніцкі б
ыў асуджаны на 10 год зняволення за тое, што "быў членам антысавецкай
трацкісцкай арганізацыі". Знаходзіўся ўва Ўхтапячорскім лагеры, што ў
Комі, працаваў на лесапавале, у нафтавых шахтах ды гіпсавых карерах.
Некаторы час быў лагерным мастаком. Весткі аб трагедыі яўрэяў на акуп
аваных тэрыторыях падштурхнулі яго да стварэння проста ў лагеры работ,
прысвечаных ахвярам фашызму. Карціна "Жыццё ня скончана" зараз захоўв
аецца ў музеі "Яд-Вашэм", "Кат" - у Беларускім Дзяржаўным музеі.
У 1946 г. Жытніцкі вярнуўся ў Мінск і даведаў
ся, што жонка, маці, сёстры і брат з сямьёй загінулі, а адзіную дачку
Ларысу забрала сямья Петруся Глебкі…
У 1949 г. Жытніцкага ізноў арыштавалі і сасла
лі на "бестэрміновае пасяленне" ў Ігарку. Ён і там працягваў ствараць
карціны. Следам за мужам паехала ў Ігарку яго жонка Бася з маленькім
сынам. Пасля смерці Сталіна Марк Жытніцкі вызвалілі і рэабілітавалі. У
1956 г. ён вярнуўся з сямьёй у Мінск. Стварыў серыю графічных работ "
Варшаўскае гета", "Мінскае гета", "Атрад Зорына" і іншыя, серыю аб Ха
тыні, аб ахвярах сталінскага тэрору - Бабелі, Зускіне, Міхоэлсе…
В 1971 г. Жытніцкі з сямьёй рэпатрыяваўся ў І
зраіль. Там яго творчасць была высока ацэнена спецыялістамі. Паміж
1971 і 1982 гг. яго карціны дэманстраваліся на 18 выставах. У адным
1979-м Марк намаляваў алеем 12 карцін. Выдавецтва "Масада" выпусціла
два альбомы работ Марка Жытніцкага. Ён пакінуў літаратурныя ўспаміны
аб сваім цяжкім жыцці. Памёр 7 красавіка 1993 г.
(паводле сайта іерусалімскай філіі беларускага зямляцтва ў Ізраілі
- www.souz.co.il/belzem).
Яшчэ пра Марка Жытніцкага можна пачытаць: у кнізе яго ўдавы Басі Жытн
іцкай "Жизнь, прожитая с надеждой" (Рамат-Ган, 1997); у газеце "Авив"
№ 4 за 2000 г. (артыкул Г. Рэлеса). Гісторыя ратавання дачкі мастака
Ларысы ў гады Вялікай Айчыннай вайны выкладаецца па-рознаму Басяй Жыт
ніцкай у згаданай кнізе і Надзеяй Белахвосцік у газеце "Комсомольская
правда в Белоруссии" ад 28.06.2002 і інш. Няхай цікаўныя чытачы самі
разбяруцца, ці была Ніна Глебка такой гераіняй, якой яе малюе сп-ня Б
елахвосцік.
---------- -------------------- --------------------------- ------------------------- ------------------------------
ДАТА
60 год таму распачаўся ўзброены супраціў вязняў г
ета ў Варшаве.
Айзік Платнер
Героям паўстання Варшаўскага гета
Чым рана старэй, тым балючай яна,
Чым крыўда глыбей, тым нянавісць мацней;
Кроў наша бушуе, ды не ад віна,
Ад гора, якое кінжала вастрэй.
Што словы спагады? Не вернуць яны
Ахвяр, што аддалі народа сыны!
Я спаць не магу. Пакідаю пакой
І дзверы і вокны бягу расчыніць.
Мне душна, мне цесна пад важкай страхой
І сцены ламлю я нямых камяніц
Іх многа - не хопіць ім месца і тут!
Мяне успаміны былога гнятуць,
Загінуўшых кроў асляпляе мне зрок,
Мне стукае ў сэрца апошні іх крок!
Я чую ў іх голасе грукат грымот
І заклік да ўсіх, хто жыве на зямлі, -
То голас бацькоў, і братоў, і сірот,
Што ў бойцы няроўнай касцямі ляглі.
Дарогай бясстрашных у вечнасць ідуць
І чумную топчуць нагамі брыду
Я чую ў іх голасе словы адны:
Даволі забойства, крыві і вайны!
(пераклад А. Звонака)
Друкуецца паводле: Айзік Платнер "Соль жыцця". Мінск, Дзяржвыдавецтва
БССР, рэд. маст. літаратуры, 1957. С. 24-25.
* * *
Александр Элентух
Безмолвная Варшава
Какая тишина! И люди незаметны
Недавно рассвело, но прячется восход
И тихо на снегу лежат сырые ветви,
И, кажется, листва на них не расцветет.
За домом снова дом, изломанные бревна
Дороги пыльные уходят тихо вслед
"О мама - я пришел" - сказать тебе сегодня
Приди и ты ко мне, тебя сегодня нет
В развалинах стоит
Безмолвная Варшава
Развалинам кричу
Я здесь. Вернулся. Мама.
И вот я ухожу, ведь больше нету дома,
И ветви голые лежат в сырой земле.
Варшава, вспомни как
блестели ночью клены
Играя и смеясь, кружились на волне
Уходит поезд мой с прощального перрона
И юности огонь, и первый ранний снег
"О мама - я пришел" - сказать тебе сегодня
Приди и ты ко мне, тебя сегодня нет
В развалинах стоит
Безмолвная Варшава
Развалинам кричу
Я здесь. Вернулся. Мама.
-------------------------------------------------
---------------------------------------
ЯШЧЭ ДЗВЕ ДАТЫ
* * *
У лютым 2003 г. адзначаўся дзесяцігадовы юбілей Полац
кага яўрэйскага культурнага цэнтра. Было многа віншаванняў… Шматгадовы
старшыня праўлення цэнтра Піліп Заўт вырашыў распавесці полацкім яўрэ
ям пра свае поспехі ды апублікаваў віншаванне ў № 3 бюлетэня "Вестник
Полоцкой еврейской общины". Бянтэжыць адно: тэкст сп. Заўта амаль дас
лоўна паўтарае самаздаволены панегірык Л. Левіна, надрукаваны яшчэ ў
2001 г. Тут і "многогранная жизнь", і "одна еврейская община, которая
с каждым годом набирает силу", і "особая благодарность энтузиастам"…
Відаць, не хапіла фантазіі прыдумаць штосьці арыгінальнае - вось дык
"лідэр"! Мы не здзівіліся, калі ў тым жа нумары прачыталі, што "в Пол
оцке и Новополоцке к еврейству имеет отношение приблизительно полторы
тысячи человек; в проводимой же культурным центром работе из них учас
твуют около трехсот (а зачастую участие сводится к тому, чтобы пару р
аз в месяц прийти угоститься, чем Джойнт послал). Абсурдность сложивш
ейся за 10 лет ситуации состоит в том, что основная часть евреев и чл
енов их семей молча игнорируют наличие еврейских организаций в городе,
несколько тысяч бывших полочан в Израиле и США не поддерживают с цент
ром никаких отношений, а руководство… радостно рапортует - мы община,
мы одна семья". Вам гэта нічога не нагадвае?
* * *
10 год таму прайшоў зьезд Беларускага абяднання яўрэйскіх арганізацый
і абшчын. Зъезд як зъезд, але на ім абралі віцэ-прэзідэнтам абъяднання
кандыдата педагагічных навук Аляксандра Гальперына - бадай, самага та
лковага з усіх яўрэйскіх лідэраў Беларусі 1990-х гг. Прынамсі, гэта в
ынікае з яго даклада "Проблемы еврейского движения в Беларуси и пути
их решения" (гл. Авив, № 4/1993). Хіба не актуальна гучыць: "…в ряде
еврейских организаций, по сути дела, процветают диктатуры", "…там, где
власти ведут себя безобразно по отношению к еврейским проблемам, нужно
быть достаточно твердыми и идти законным парламентским путем до конца
". Праз некалькі год Гальперын заўчасна памёр ад раку. Пасля фактычнай
здрады сваіх калегаў па яўрэйскім руху, якія не "пайшлі да канца" ў з
маганні з "галоўным носьбітам аўтарытарызму" Л. Левіным і цяпер квітн
еюць пад яго дахам. Маючы нахабства вучыць маралі іншых.
***********************************
Фелікс Хаймовіч. Квартэмы
Звычайны чалавек. Па пары рук і ног.
Ён знаў, што знаў, і мог зрабіць, што мог.
А той, чые агнём палаюць грудзі,
Па добрых справах знаны ў свеце будзе.
&nb
sp;* * *
|
Feliks Chajmovish. Kvartemes.
Poshet a lajt. Mit tsvej fis, mit tsvej hent.
Er kont zejer vintsik, noch vintsiker kent
Ober a mentsh mit a hartz in der brust
Iz in der velt mit di tatn bavust.
&nb
sp;* * *
|
Калі б я знаў, што станецца са мной
,
Ці з ім, ці з тымі, ці з табою пекнай,
Хто ведае, мо жыў тады б я ў пекле…
Хавай ключы ад заўтра, лёсе мой.
|
Ven ich volt visn, vos vet zajn mit mir,
Mit dir, gelibte, un mit dem tsi yenem,
Ver vejst, skon zajn, ich volt gelebt in genem…
Farmach zhe, Got, in tzukunft fest di tir.
|
************************************
ПРОДОЛЖЕНИЕ ==>
|
