|
|
АНАХНУ КАН (Мы тут). Нумар 11 (апошні). СНЕЖАНЬ 2002 / КІСЛЕЎ 5763
|
АНАХНУ КАН (“Мы тут”).
Незалежная яўрэйская газета. Выдаецца ў Мінску на беларускай і іншых мовах.
Нумар 11 (апошні). СНЕЖАНЬ 2002 / КІСЛЕЎ 5763
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
НАВІНКІ
* * *
6 лістапада ў памяшканні мазырскага “Хэсэда” адбылася сустрэча чытачоў “Анахну кан” з адказным за выпуск. Сярод пытанняў, якія задаваліся ў час сустрэчы: “Што значыць назва “Анахну кан”? “Колькі чалавек у штаце?” “Хто фінансуе газету?” Адказы: 1) “Мы тут”; 2) Ніколькі; 3) Выдавец.
* * *
Зарэгістраванае міжнароднае грамадскае аб’яднанне “Ахвяры Халакосту”, якое лучыць некалькі тузінаў членаў з Беларусі, Ізраілю, Расіі і Эстоніі. Прэзідэнтам абраны Іосіф Есілевіч, выкладчык лінгвістычнага ўніверсітэту. Сказаў нам, што суполка заснаваная для “маральнай і матэрыяльнай падтрымкі” сваіх членаў, але, каб стаць яе членам, “аднаго жадання мала”. Што ж яшчэ трэба? Цікаўныя могуць звярнуцца на адрас сп. Іосіфа: Мінск-49, а/c 32.
* * *
У Беларусі прайшоў чарговы фестываль яўрэйскай кнігі – пад эгідай “Джойнта” і левінска-басінскага Саюза. Парадавала наведнікаў выступленне Навума Сандамірскага з Глуску, які нядаўна выдаў кнігу смяхотаў «А жизнь – все тот же анекдот…».
* * *
Іудзейскае рэлігійнае аб’яднанне ў Рэспубліцы Беларусь (ІРА; ня блытаць з Ірландскай рэспубліканскай арміяй!) урачыста адсвяткавала сваё дзесяцігоддзе. 1 снежня “цвіком” канцэрта ў Палацы Рэспублікі стаў цудоўны торт, паднесены Яфіму Аляксандраву пінчуком Раманам Цыперштэйнам. Мы далучаемся да віншаванняў на адрас ІРА; асабліва ж віншуем газету “Берега”. Як вядома, ў “Народнай газеце” ад 23.11.2002 супрацоўнік лукашэнкаўскай адміністрацыі зрабіў ёй суперрэкламу: «…”Берега” представляют из себя кладезь для понимания еврейского характера, настроений…». Так трымаць, калегі.
* * *
У першы дзень снежня адчынілася мячэць у Маладэчне. Гэта ўжо восьмы дзейны храм беларускіх мусульманаў.
* * *
Рэдакцыя складае вялікую падзяку аўтарам “Анахну кан”: Марату Батвінніку, Раману Бурштэйну, Пятру Гочанку, Ібрагіму Канапацкаму, Бэле Капуста, Вячаславу Лапціку, Міхасю Маліноўскаму, Сяргею Носаву, Аляксандру Розэнблюму, Гіршу Рэлесу, Аляксандру Элентуху і інш. Дзякуй за інфармацыйную падтрымку газетам «Авив», «Беларуская маладзёжная», «Берега», «Наша Ніва», агенцтвам BARCNews і БелаПАН, інтэрнет-праектам www.souz.co.il/belzem, www.vilnia.com, litvaki.cjb.net, beljewhist.virtualave.net.
* * *
Усіх – з Ханукай, светлым і радасным святам!
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
АД ВЫДАЎЦА
У сучаснай Беларусі яўрэйская прэса наўрад ці можа разлічваць на камерцыйны поспех. Ад праекта «Анахну кан», які ажыццяўляўся на працягу 2002 г., я не чакаў матэрыяльных выгодаў. Незалежнае ад заакіянскіх фундатараў і тутэйшых яўрэйскіх суполак выданне “Анахну кан” мела на мэце вызначыць найвастрэйшыя праблемы яўрэйскага жыцця, абудзіць яўрэйскую грамадскую думку ў Беларусі – дзеля пабудовы дзеяздольнай яўрэйскай абшчыны, у якой слова “справядлівасць” не было б пустым гукам. Наіўна думаць, што гэтая “звышзадача” можа быць выканана высілкамі аднаго малатыражнага выдання. Праблемы на старонках “Анахну кан” узнімаліся без перапынку, аднак, калі 10 крытычных матэрыялаў “праглынаюцца” бадай што моўчкі – трэба думаць, што і наступныя 10 спасцігне той жа лёс. Я мог бы працягваць выданне ў 2003 г., – але навошта, калі яно засталося “рэччу ў сябе”?
На жаль, часцей за ўсё для “АК” былі актуальнымі словы з верша Алеся Марачкіна: “Крычу ў пустэчу – цішыня. Ніхто ня чуе, як ні пніся”. “А-нахну она нужна?” – не бяз досціпу кажуць пра маю газету “сябры” з Саюза бел.яўр.грам. аб’яднанняў і абшчын…
Гэты нумар газеты – апошні. Я вырашыў зрабіць яго падвоеным – на 8 старонках, каб нейкім чынам скампенсаваць няспраўджаныя чаканні сталых чытачоў “Анахну кан”. Хоць усе свае абяцанні рэдакцыя стрымала.
Для далейшага вырашэння задачаў, пастаўленых на старонках “АК”, неабходна стварыць альтэрнатыўную яўрэйскую суполку, з якой будуць лічыцца беларускія ўлады. Магчыма, ейным рухавіком будзе яўрэйская інтэлігенцыя, а магчыма, яўрэі-прадпрымальнікі. Яднацца ж беларускім яўрэям усё адно трэба – з “АК” ці без “АК”. І яшчэ: здаецца мне, што, незважаючы на розныя забабоны, будзе рэалізаваная ідэя міжнароднага таварыства яўрэяў і беларусаў. Паўстала ж год 20 таму ў Ізраілі Асацыяцыя яўрэйска-украінскіх сувязей…
Паводле перапісу насельніцтва 1999 г., кожны шосты яўрэй Беларусі – беларускамоўны. З гэтых 4-5 тысячаў чалавек нямногія выявілі цікавасць да “Анахну кан” – першай яўрэйскай газеты, у якой беларуская мова адыгрывала галоўную ролю. Спадзяюся, што 12 выпускаў газеты ўсё-ж такі паспрыялі дыялогу паміж яўрэямі і беларусамі.
Да пабачэння!
Шчыра ваш, Вольф Рубінчык,
палітолаг-менеджэр.
************************************************************************************************************************
 ЗВАРОТНАЯ СУВЯЗЬ 
Як і неадпомшчаныя ахвяры, сціскаюць сэрца неўшанаваныя Праведнікі. Добра, што “Анахну кан” імкнецца пашырыць спіс герояў вайны. Людзей, якія ратавалі яўрэяў, сапраўды было больш, чым прызнана афіцыйна.
Нядаўна газета “Авив” пісала пра арыстакратаў-немцаў, якія заступаліся за яўрэяў у час Другой сусветнай вайны. Мне вядома пра беларускіх шляхцічаў – ля Мінскага мора нават захаваўся дасёння фальварак іх продкаў – якія здзейснілі аналагічны подзвіг. Іх імёны – Аўтаном Навумавіч і Юзэфа Іосіфаўна Казыра. Улетку 1942 г. немцы штодзень гналі калонны яўрэяў у драўляных ботах па вул. Астроўскага (Ракаўскай). Грукат драўляных ботаў назаўсёды ўвайшоў у памяць дачкі герояў Станіславы Антонаўны – тады чатырохгадовай дзяўчынкі. Аднойчы ля Юбілейнай плошчы адзін мужчына збег. Сям’я Казыра, што жыла побач з гета, схавала яго. Далі цывільнае адзенне. Потым ён пайшоў у партызаны. Хочацца верыць, што яго выратаваў лёс. Станіслава Антонаўна жыве па вуліцы Народнай у Мінску. Бацькі яе памерлі. Яна не ходзіць па інстанцыях, нічога не даказвае. Яна проста жыве. І дай ёй Божа жыць далей у радасці і здароўі.
Сяргей Носаў, г. Мінск.
* * *
Я вельмі рада, што габрэйская газета друкуецца і на беларускай мове. Гэта прываблівае не толькі беларуска-габрэйскія сем’і, як наша, а і проста беларускія. Чытаць газету цікава: мы знаёмімся з жыццём таленавітых яўрэяў, даведваемся пра замоўчаныя беларускімі ўладамі факты пра іх гібель. Добра, што друкуюцца і неабходныя ў наш цяжкі час гумарыстычныя творы. Дзякуй Вам за тое, што ўзяліся за такую складаную справу.
Л. С. Касянюк, г. Мінск.
* * *
Недостаточно двух-трех перьев, чтобы народ взлетел.
Владимир Боровский, г. Бат-Ям.
------------------------------------------------------------------------------------------
ЖАРСЦІ ТЭАТРАЛЬНЫЯ І СІНАГАГАЛЬНЫЯ
ЛІСТ У РЭДАКЦЫЮ
В 1948 г. наша малярная бригада делала ремонт вестибюля в гостинице на ул. Комсомольской. Как раз в это время в Минске был Михоэлс. В бригаде работал маляром бывший виленский кантор, знакомый с Михоэлсом. У них была встреча и краткий разговор. Михоэлс рассказал о сути своего приезда. Я этот разговор запомнил почти дословно, хотя прошло много лет. Тогда мне было 17, а сейчас – 71.
Михоэлс говорил: «Вернуть синагогу сейчас невозможно. Но я хотел бы в память о еврейских традициях этого здания поставить в нем еврейский спектакль».
В 1992 г. главный режиссер Русского театра Борис Луценко при случайной встрече поведал мне, что хотел бы поставить спектакль на тему еврейских анекдотов. Он сказал: «Этот спектакль мне хотелось бы сделать максимально в еврейских традициях, музыкальный, с хорошей еврейской музыкой и песнями». Я тут же рассказал Луценко о разговоре моего напарника по бригаде. Луценко просто засиял от радости: «Вот и давай увековечим память великого актера. Для меня это будет большая честь».
В 1993 г. состоялась премьера «Перпетуум мобиле, или Вечер еврейского анекдота». Позже был поставлен библейский спектакль «Исход» в честь 3000-летия Иерусалима. Актеров пригласили в Америку. Но тут появился «великий театральный критик», сказавший, что эти спектакли – с душком антисемитизма. Критиком был Я. Б. (з этычных меркаванняў мы не падаём прозвішча гэтага так званага “яўрэйскага дзеяча” цалкам – рэд.). Евреи Америки услышали голос Б. и гастроли отменили. Спектакль «Исход» с репертуара сняли. «Вечер еврейского анекдота» Луценко тогда отстоял. Это был популярный спектакль, с вечными аншлагами. В 1998 г. он был показан в Москве, а в 2001 г. – в Питере. Всюду с огромным успехом. Но критику Б. в конце концов услышали. Спектакль на сцене 8 лет, раз критикуют – хватит.
Радуйтесь, господин Б. Вы сделали то, что когда-то сделали большевики…
И это не все. В 1994 г., благодаря гранту фонда Сороса, мы создали ансамбль старинной еврейской музыки «Фрейгиш», в котором участвовали ведущие солисты Оперного театра. Мы нашли документы о том, что до революции в Минской хоральной синагоге проходили самые престижные канторские фестивали Европы. Решили их возродить. В 1995 г. провели такой фестиваль с кантором Иерусалима – в здании Русского театра, т.е. в бывшей хоральной синагоге. Был полный зал, слушатели встретили нас с лико-ванием. Нас поддерживал посол Израиля в Беларуси Э. Валк, но он уехал, и тут опять всплыл Б. Собрал единомышленников, которые начали говорить: «Кто такой Наливаев? Он – не еврей, не член еврейского общества, его музыканты – тоже неизвестно кто. Что им у нас надо?» Нас лишили гранта фонда Сороса. Ни Джойнт, ни еврейские общества нас не поддержали. Все развалилось.
Немного о себе. Я – высококвалифицированный ремесленник. Никогда не нуждался. Ремесло меня всегда неплохо кормило и позволяло быть независимым. Но ремесло это я получил от евреев. Все, что я делал и делаю – это не для материальной выгоды. В память о людях, которые передали мне еврейскую культуру. В память о маминой маме, погибшей в Рогачевском гетто.
Анатолий Наливаев, Минск.
***
Вяртанне былой яўрэйскай маёмасці, то бок рэстытуцыя – адна з галоўных праблемаў беларускіх яўрэяў. Будынак Харальнай сінагогі стаў кропкай нап-ружанасці ў дачыненнях яўрэйскіх суполак і дзяржавы яшчэ раней, чым нявер-нутая і разбураная сінагога па вул. Дзімітрава, 3 ў Мінску. Як мы пісалі раней (“АК” № 5), не выкананая нават пастанова Ўраду 1998 г. аб увекавечванні памяці Саламона Міхоэлса – на будынку тэатра па вул. Валадарскага, 5 дагэтуль няма мемарыяльнай шыльды. Ці рэальнае вяртанне Харальнай сінагогі яўрэям? Ці згладжвае канфлікт інтарэсаў увядзенне ў рэпертуар Рускага тэатра “яўрэйскіх” пастановак? Няхай чытачы самі зробяць высновы.
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Актывістка яўрэйскага руху ў 1990-я гг. (пажадала захаваць інкогніта):
– На пачатку 1990-х гг. было многа дыскусій пра вяртанне Рускага тэатра яўрэям. Дарэчы, не былі так ужо супраць і кіраўнікі тэатра. Аднак у асяроддзі беларускіх яўрэйскіх дзеячоў пераважала думка, што мы ня зможам утрымліваць вялізны будынак. А потым Рускі тэатр пачаў рабіць спектаклі на яўрэйскія тэмы, і многія актывісты вырашылі так: “усё роўна гэты будынак стаў служыць яўрэям, таму навошта змагацца за яго вяртанне, можна проста хадзіць на яўрэйскія спектаклі Рускага тэатра”.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Мы папрасілі аб гутарцы Барыса Луцэнку, народнага артыста Беларусі, галоўнага рэжысёра Дзяржаўнага акадэмічнага рускага тэатра імя М. Горкага.
– Якія пастаноўкі на “яўрэйскія тэмы” ажыццявіў Ваш тэатр?
Б. Л.: Обо всех не скажу… Я поставил «Вечер еврейского анекдота» в 1993 г., к 50-летию уничтожения Минского гетто, потом были прекрасный спектакль «Исход», постановка «Трудные люди, или Жених из Иерусалима» (автор Бар-Йосеф).
– Ці адчувалі Вы пасля з’яўлення “Вечера еврейского анекдота…” незадаволенасць альбо ціск з боку яўрэйскіх дзеячоў?
Б. Л.: Какой-то человек, не видев спектакль, стал о нем рассуждать, придираться к словам. По-моему, он нес просто ахинею – в газете “Авив”. Ну хоть бы со мной поговорил… В анекдоте важны ведь не только слова, но и интонация. А интонация нашего спектакля очень интересная…
– Цяпер “Вечер еврейского анекдота” зняты з рэпертуару?
Б. Л.: Он идет, но редко. У нас же был ремонт… Вот в январе 2003 г. он будет идти.
– А як яўрэі ўвогуле ставяцца да гэтага спектаклю?
Б. Л.: Считаю, что 99 % – просто прекрасно. Смотрели иностранцы – они нас не отпускали до трех ночи, рассказывали анекдоты, танцевали с нами.
– Тое, што тэатр – былая сінагога, уплывае на Вашу творчасць?
Б. Л.: Ну да, конечно, в какой-то степени… мы даже здесь разрешали молиться евреям, года 3-4 назад, на нашей Малой сцене. Белорусские евреи попросили, наш директор разрешил.
– Як Вы ставіцеся да ідэі вяртання будынка іудзейскай абшчыне?
Б. Л.: Меня уже спрашивали… Это не я должен решать. Это должно решать правительство. Если найдут нам новое место – я считаю, это было бы нормально.
– Што думаеце пра пастанову Ўрада аб тым, каб павесіць на будынку Рускага тэатра мемарыяльную дошку ў памяць аб Міхоэлсе?
Б. Л.: Я не возражаю против доски. Вообще, нужен памятник Михоэлсу – на том месте, где его убили.
– Чаму ж дошкі дасёння няма – Вашая думка?
Б. Л.: Я доской не занимался. Это – вопрос Министерству культуры, правительству.
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
А вось што кажа Юры Дорн, старшыня Іудзейскага рэлігійнага аб’яднання (ІРА) ў Рэспубліцы Беларусь:
Ю. Д.: У Мінску захавалася восем будынкаў сінагог, з іх вернуты яўрэям адзін, сінагога па вул. Крапоткіна. Што тычыцца дома па вул. Даўмана, дзе мы з Вамі знаходзімся, яго атрымалі ў 1994 г. тагачасныя кіраўнікі ІРА ў “абмен” на Шахматна-шашачную школу па вул. Ракаўскай і нейкі дом па вул. Маякоўскага. Выходзіць, мы яшчэ можам прэтэндаваць на 5 будынкаў.
– Ці рабіліся раней спробы вярнуць Харальную сінагогу?
Ю. Д.: У 1992 г. галоўны рабін Беларусі Іцхак Вольпін звяртаўся ва ўрад. Яму адказалі прыкладна так: “Калі вы хочаце мець яўрэйскі пагром – дабівайцеся высялення Рускага тэатра”. З таго часу сур’ёзных спробаў не рабілася.
– Вашае стаўленне да ідэі вяртання Харальнай сінагогі?
Ю. Д.: Вельмі добрае. Гэта наша прынцыповая пазіцыя: усё павінна быць вернута.
– Як, на Вашу думку, можна ажыццявіць гэтую ідэю?
Ю. Д.: Думаю, тут не абысціся без валявога рашэння кіраўніка дзяржавы. Каб такое рашэнне адбылося, патрэбна яўрэйская ініцыятыва. Мы ў ІРА спадзяемся на падтрымку аўтарытэтных дзеячоў яўрэйскага руху і, са свайго боку, гатовыя зрабіць усё магчымае ў межах заканадаўства.
– А хіба ІРА здолее самастойна ўтрымліваць гэткі вялізны будынак?
Ю. Д.: Так, безумоўна – абы вярнулі. Ёсць задума размясціць там структуры яўрэйскага духу, якія давалі б нейкі прыбытак – напрыклад, кашэрны рэстаран.
– Што Вы думаеце аб пастанове Ўрада наконт дошкі ў памяць аб Міхоэлсе?
Ю. Д.: Як яўрэй, як грамадзянін я лічу – такая дошка павінна быць, і ня толькі на будынку Рускага тэатра, але і на месцы забойства Міхоэлса ў 1948 г.
– Ці будзеце дабівацца ўсталявання дошкі – альбо дошак?
Ю. Д.: Гэта, хутчэй, прэрагатыва яўрэйскіх культурніцкіх суполак. У дадзеным пытанні мы ня можам выступаць як “паравоз”. Як “вагон” – калі ласка. ■
********************************************************************************************************************************
ТВОРЧАСЦЬ НАШЫХ ЧЫТАЧОЎ
Нас чытаюць і ў вёсках, і ў буйных гарадох кшталту Мінску ці Нью-Йорку. Нам пішуць… Чытачы нашыя таксама вельмі розныя. Для іх задумваўся праект “Анахну кан”. Іх допісы – самае каштоўнае для нас. На гэтай паласе мы вырашылі змясціць частку з таго, што нам дасылалі цягам 2002 г. Хай ня ўсе творы адпавядаюць крытэрам літэратурных шэдэўраў, для нас яны аднолькава дарагія. Мы ўдзячныя нашым аўтарам і радыя таму, што ў нялёгкі час (а калі, зрэшты, быў ён лёгкім?) у іх знайшлося жаданне тварыць.
--------------------------------------------------------------------
Бэла Капуста
Я люблю цябе, краіна мая сінявокая!
Але ў марах маіх ёсць Радзіма далёкая.
Няма там вялікіх блакітных азёр,
Ёсць толькі салёнага мора прастор.
О, незвычайная тая краіна,
І з’ехаць хацела мая палавіна.
Хачу, каб там не было вайны,
Каб тамака спалі усе ў цішыні,
Каб кулі шалёныя там не свісцелі.
А ў маёй Беларусі – каб пелі мяцелі,
І каб Дзед Мароз замятаў тут сняжынкі…
Шкада, што няма ўжо маёй палавінкі!
Bela Kapusta
SHTEJT A SHTUB
Shtejt a shtub in mitn shtot
Ducht zich, az’t fargesn fun ir G-t,
Dortn lebn erlache mentshn,
Zej af jontyf licht bentshn,
Me hert nit in der shtub, zoln lachn kinder,
Kalt in shtub vinter,
Ba zej faran a shvartse katz,
Nor zi ken´t onvarimen di hartz.
Af Jom-Kiper shlogn di mentshn kapores,
Nor s’geen nit avek fun zej di tsores.
Af Rosh Ha-shone bakn zej a fejgl,
Zeyer a krajnke lebt dortn a mejdl.
– Fejgele, fejgele, fli tsu G-t,
Freg, farvos ´ter ir geshtroft,
Freg, farvos ´ter ir shver arumgejn,
Freg, farvos ba ir afn rechtn hant nito kejn rungen,
Freg, farvos tut vej di kop
Un di mentshn shtechn noch oft,
Bet ba G-t, zol zach bifraen ir hartz,
Zol shojn nit zajn der lebn shvartz,
Zol ir man ruen in ganejdn,
Un zi zol lebn, zajn gezunt un praven di jontejvim,
Zol zajn ba ir in shtub frejlach,
Zol zajn mazldike ale idishe mejdlach.
* * *
Me ken mejnen, az ich leb gut,
Nor majn hartz begis zich mit blut.
Zi vejnt vi di fidl.
Gejt arajn tsu mir, tayere iidn.
Ich’l dertsejln ajch vi ich leb.
Ich’l dertsejln ajch vi ich shveb.
Mir´n tsuzamen betrachtn
Tsu ich ken noch lachn.
Majn mazl fort iber der velt,
Ba mir in keshene nito kejn gelt,
Ich hob noch an alte mame,
Mir lebn mit ir tsuzamen.
Der gantser lebn –a shvartse nacht.
Vosn ich hob amol fun dos getracht?
Efsher undz’t noch shajnen di zun,
Nor ich vel shojn kejnmol nit hobn a klejninkum zun.
---------------------------------------------------------------------
“АК”: Гэтыя два вершы на ідыш мы друкуем лацініцай, каб яны хутчэй знайшлі свайго чытача – у Беларусі, здаецца, больш яўрэяў ведае лацінскую абэцэду, чым ідышскі альфабэт. “Такая доля”…
О ЕЛЬСКИХ ЕВРЕЯХ
Наступает осень. Дни становятся короче, а на деревьях появляются желтые листья. Проказник-ветер срывает их и, прежде чем опустить на землю, долго кружит в медленном вальсе. Прохожие безжалостно топчут их ногами. Мне так хочется собрать все листья в охапку и вернуть дереву-матери. Желтые листья напоминают мне листки календаря. Каждый день их срывает сама жизнь. И как нельзя вернуть опавшие листья дереву-матери, так не вернуть больше прожитых дней.
Сорван последний листок календаря в году, и наступает праздник Рош-а-шана. Мы мечтаем о будущем, верим и надеемся на лучшее. Но в эти дни я всегда вспоминаю прошлое.
Бабушка готовилась к встрече Нового года: убирала дом, готовила праздничный ужин. Она очень вкусно фаршировала рыбу, пекла из теста птичку, лестницу и руку. Бабушка говорила, что птичка летит на небо и просит у Всевышнего доброго и сладкого Нового года. Мы поднимаемся по лестнице в небо, протягиваем руку и получаем «фун Г-т дем гутун квитул» (хорошую запись от Б-га).
Мы с мамой тоже печем такие халы. На праздники я ходила с бабушкой и тетей в молельный дом. Синагоги у нас не было, люди собирались в частном доме. Говорили на идиш. Евреев в Ельске раньше жило много, все были очень дружны. Сейчас в нашем городе проживает 20 евреев. Раз в месяц мы собираемся в «Теплом доме». Я рассказываю о еврейских праздниках, о традициях и обычаях моего народа. Слушаем еврейские пластинки, обсуждаем статьи из еврейских газет Беларуси.
Старейший член общины – Татьяна Мироновна Пискунова. Ей 90 лет. Милая, добродушная, общительная женщина. Она выросла в религиозной семье. Знает идиш. Часто вспоминает, как родители отмечали праздники и Шабат. Татьяна Мироновна работала в банке. После войны взяла на воспитание малыша. Она воспитала преданного сына, который любит и бережет свою мать.
Броне Бениаминовне Хейфец – 82 года. Это стройная, красивая женщина с умными карими глазами. Она 49 лет проработала врачом. Много читает. Энергичная, живая. Она еще собирает урожай со своей грядки. Родом Броня Бениаминовна из Бобруйска. Отец ее был расстрелян поляками 8 июня 1920 г. за подпольную работу. Он похоронен в братской могиле. Каждый праздник бобруйчане возлагают цветы на эту могилу.
Хочется пожелать нашим старейшинам крепкого здоровья. Пусть еще долгие годы они радуют нас своим присутствием! Всем читателям газеты желаю семейного благополучия, мира на нашей земле и на Земле Израиля!
Б. КАПУСТА, г. Ельск.
* * *
АЛЕКСАНДР ЭЛЕНТУХ
Цветы Иерусалима
Я вам принес цветы Иерусалима
Самые красивые цветы
Мне напевают звезды это имя
Падая с небесной высоты
Мне напевает это имя ветер
Постучавший средь ночи в окно
Кажется порой, что строки эти
Слышать мне судьбою суждено
Пусть же будет мир,
Пусть
Звезды озарят
Путь
И взлетит над городом ночным
Песня о Тебе, Иерусалим
Я хочу, чтоб падал снег на крыши
И летели птицы в небесах
Чтоб цвела черешня ярко, пышно
На твоих и на моих глазах
В этом городе так много было взрывов
Но осталась жизнь и миг любви
Я вам принес цветы Иерусалима
Самые красивые цветы
Пусть же будет мир,
Пусть
Звезды озарят
Путь
И взлетит над городом ночным
Песня о Тебе, Иерусалим!
РОМАН РУБИНЧИК
У Мёртвого моря
Не море ты, не озеро, не речка, –
Лишь берегов заманчивая вязь,
Вода, купальщиков несущая беспечно, –
Да раны заживляющая грязь.
Хоть сядь, хоть ляг, хоть босиком побегай
По гребням застывающей волны.
Но быстро не поднять от глади пегой
Кристаллами израненой спины.
Горит песок израильской пустыни
И на него ногой не наступить,
Кровоточат исколотые спины,
А в море – ни помыться, ни попить.
Я привезу сюда из Беларуси
Духмян лесов и звонкий крик гусей.
И я хочу, чтоб сельские Маруси
Любили здесь израильских парней.
А у воды, безжизненной и горькой
От вечных мук и безутешных слёз
Я посажу взращенные суполкой
Ряды прозрачные белеющих берез.
ВИКТОР ЗЕЛЬСКИЙ
К ***
Полночь пробили часы –
О тебе я думаю…
Вижу тревожные сны –
О тебе я думаю
Снег ли кружит в вышине –
О тебе я думаю
Или весна на дворе –
О тебе я думаю
Всюду, всегда – о тебе,
О тебе я думаю
Потому что тебя
Люблю я
-------------------------------------------------------------------------------------------------------
ЖЫЛІ ЯЎРЭІ НА ШАРКАЎШЧЫНЕ
Шаркаўшчына – мястэчка ў Віцебскай вобласці. Упершыню згаданае ў крыніцах 1503 г. Цэнтр Шаркаўшчынскага раёна (пл. 1,1 тыс. кв. км, 25,8 тыс. жыхароў). Згодна з перапісам 1999 г., у райцэнтры жыве 1 яўрэй з 7760 жыхароў. Усяго ў раёне – 4 яўрэі.
Першыя зьвесткі аб яўрэях на Беларусі адносяцца да канца XIV стагодзьдзя, калі ў заходняй Еўропе пачалося іх масавае прасьледаваньне. Князь Вітаўт у 1388 г. выдаў прывілеі для яўрэяў Трок, Гродна, Брэста, ім гарантавалася асабістая і маёмасная недатыкальнасьць, свабода рэлігійнага культу, права займацца гандлем, рамёствамі. У Вялікім Княстве Літоўскім, дзе яўрэі знаходзілі прытулак, даволі талерантна ставіліся да людзей рознай веры. Ад першай чвэрці XVI стагодзьдзя да 1569 года ёсьць зьвесткі аб здачы ім у арэнду мытняў, водкупаў у Глыбокім, Друі і іншых мястэчках. Дарэчы, цікавы матэрыял “Яўрэі на Глыбоччыне” падрыхтаваў краязнаўца І. Бунто.
Пасьля далучэньня да Расеі ў канцы XVIII ст. нашы землі ўвайшлі ў так званую мяжу аседласьці, па-за якой царскі ўрад забараняў расьсяленьне яўрэяў у карэнныя расейскія губерні. Большасьць іх жыла ў мястэчках, вёсках. Займаліся рамёствам, гандлем, дробным прадпрымальніцтвам. Жылі замкнёнымі тэрытарыяльнымі супольнасьцямі, кагаламі. У Шаркаўшчыне налічвалася 472 яўрэі, у Германавічах – 166, у Лужках – 458. Ведаю, жылі яны ў Ёдах, Сямёнавічах, Шконьціках і іншых вёсках. У іх былі сінагогі, свае школы, дзе вучыліся дзеці на яўрэйскай мове.
Вёска Лужкі – радзіма нацыянальнага героя Ізраіля Эліэзэра Перальмана (1858-1922 гг.), чалавека, які адрадзіў іўрыт, сёньняшнюю дзяржаўную мову гэтай краіны. Напэўна ён наведваў Лужэцкую яўрэйскую школу. Далей працягваў сваё навучаньне ў Полацку, потым у Глыбоцкай ешыве (яўрэйскай вучэльні). У 1877 годзе скончыў гімназію Дзьвінска, пасьля вучыўся ў Парыжы. Усё жыцьцё аддаў адраджэньню іўрыта – аснове адраджэньня нацыі, яе дзяржавы. З 1910 года пачаў друкаваць сваю грандыёзную працу – “Поўны слоўнік старажытнага і сучаснага іўрыта”. Апошні том выйшаў у 1953 годзе. У Ізраілі Эліэзэр Перальман вядомы як Эліэзэр Бен-Іегуда. (Больш падрабязна пра Бен-Іегуду можна прачытаць у Інтэрнэце на сайце www.pravapis.org/art_hebrew1.asp. – рэд.)
У Лужках нарадзілася Берта Перальман, вядомая рэвалюцыянерка, якая прайшла цяжкімі жыцьцёвымі шляхамі, пакінуўшы пасьля сябе добрую памяць. Жонка рэвалюцыянера Галашчокіна, сяброўка сям’і Свярдлова. (Мы ня лічым гэтых рэвалюцыянераў “героямі яўрэйскага народу” – заўв. рэд.).
Па перапісу насельніцтва 1897 г. бачна, што кагалы значна павялічыліся. У Шаркаўшчыне жылі 1004 яўрэі, у Лужках – 761, адносна Германавічаў дадзеных няма. Яўрэі былі добрымі майстрамі, вышэй за ўсё цанілі прафесійны гонар. Дагэтуль успамінаюць жыхары Лужкоў іхнія вырабы, якіх ужо не сустрэнеш. Памятаюць гадзіньнікавага майстра Грыкінера, цырульніка Герцыка і швачку Нахман Зелду. А колькі крамак было ў Лужках! Гаспадары іх вельмі часта давалі тавары напавер. Стараліся тыя людзі жыць па-чалавечаму, таму і добры ўспамін пакінулі пасьля сябе.
У Германавічах самая багатая сям’я Калмановічаў валодала значнай колькасьцю зямлі. Самую вялікую краму мелі Французавы, аптэку – Сасновікі. Рабіновіч Абрам гаспадарыў у кузьні, рабіў падковы для сялянскіх коней, розныя патрэбныя рэчы. Яго дачку Розу ведалі як добрую швачку. Сярод яўрэяў былі і багатыры, былі і беднякі, якія, каб пракарміць сям’ю, браліся за любую працу.
…Зь першых дзён акупацыі фашысты разгарнулі масавую кампанію па зьнішчэньню яўрэяў. Жудаснай легендай ходзіць дагэтуль гісторыя гібелі сям’і Сасновікаў. На вачах шматлюднага натоўпу немцы забілі іх палкамі. Білі і загадвалі паўзьці, білі, пакуль не вылезьлі ў няшчасных вочы. Перад гэтым немцы застрэлілі іх сына, што спрабаваў уцячы – прыгожага таленавітага юнака, які вучыўся на доктара ў Варшаве. Амаль усіх германавіцкіх яўрэяў немцы завезьлі ў Шаркаўшчыну і растралялі. Лужэцкіх яўрэяў забілі недалёка ад Лужкоў. Былы партызан Франц Кунцэвіч расказваў мне, што карнікі, якія ўчынілі зьверскія зьдзекі над яўрэямі ў Германавічах, ад расплаты не ўцяклі. Недзе над Крулеўшчынай партызаны зрабілі начны налёт на нямецкі гарнізон: у палон фашыстаў не бралі, іх кідалі ў агонь. Сярод мсьціўцаў быў шаснаццацігадовы Франц Кунцэвіч, сьведка германавіцкай трагедыі, у час якой загінулі яго школьныя сябры.
Вельмі мала засталося ў жывых яўрэяў. Яны сталі народнымі мсьціўцамі. Тутэйшыя жыхары памятаюць партызанскага хірурга Пекаха, у якога немцы загубілі сям’ю. Цудам удалося людзям схаваць ад фашыстаў яго маленькага сына Мішу. А хіба ж можна забыць, як ратавалі добрыя людзі Сасновіка Якава Іосіфавіча. Ён цяпер таленавіты хірург. Калі хто з нашых вяскоўцаў захварэе, едуць у Наваполацк, к доктару Сасновіку. Той нікому не адмовіць у дапамозе.
Пасьля ваеннага ліхалецьця амаль не засталося на шаркаўшчынскай зямлі яўрэяў. Толькі помнікі на месцы іх гібелі нагадваюць, што некалі яны тут жылі. Хочацца, каб гэтыя помнікі не былі занядбаныя.
Ада Райчонак, вёска Германавічы.
(Друкуецца паводле бюлетэню “Бацькаўшчына” № 9, кастрычнік 2000 г. Бюлетэнь нам ласкава даслала аўтарка артыкула).
**************************************
“АК”: Допіс сп-ні Райчонак мае хутчэй этнаграфічны, чым гістарычны характар. Музей гісторыі і культуры яўрэяў Беларусі, што адкрыўся ў Мінску па вул. Харужай, 28, таксама падаўся нам адно спробай паказаць нейкія фрагменты з яўрэйскага жыцця… На жаль, у Беларусі дагэтуль няма навукова-даследчага цэнтра, які сістэматызаваў бы асноўныя веды аб шматвяковай гісторыі беларускіх яўрэяў, іх эканамічным, палітычным, рэлігійным становішчы ў XX стагоддзі, дасягненнях у галіне літаратуры і мастацтва, кантактах з неяўрэйскім насельніцтвам. Інфармацыя павінна быць унесеная ў кампутар і дасяжная для публікі, напрыклад, праз Інтэрнет. Установа, якая выконвала б функцыі сучаснай бібліятэкі ды архіва, нагвалт патрэбная аматарам гісторыі ня толькі на Віцебшчыне, але і ў Мінску. Дый яўрэі-выхадцы з Беларусі, якія цяпер жывуць у ЗША і Ізраілі, маглі б зацікавіцца паслугамі такога цэнтра. Хто б яго заснаваў?
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
«ГОВОРЯТ, ХЕМИНГУЭЙ
В ДЕТСТВЕ ТОЖЕ БЫЛ ЕВРЕЙ…»
Яўрэям у Беларусі ад самага пачатку жылося няпроста. Не абмінулі іх нагаворы ды высяленні нават у адносна верацярплівым Вялікім княстве Літоўскім. За царскім часам яўрэі неслі цяжар рэкрутчыны, абмежаванняў “рысы аселасці”, пагромаў. Тым, хто прэтэндаваў на роўнасць, заўсёды хацелася падфарбаваць сваю гісторыю, каб выглядаць ня толькі ахвярамі – папраўдзе, заглядала ж сонца і ў нашае ваконца! У 1918 г. Змітрок Бядуля напісаў аптымістычны нарыс “Жыды на Беларусі”, запэўніўшы чытачоў-беларусаў, што яўрэям тут жылося збольшага добра, а пагромаў на беларускіх землях ніколі не было. У пачатку 1990-х бядулявы словы падхопіць міністр замежных спраў Беларусі Пётр Краўчанка… Гомельскі пагром 1903 г. трэба, відаць, “лічыць несапраўдным”.
Стварэнне міфаў – адно з рамёстваў савецкіх ды сучасных беларускіх гісторыкаў. Хтосьці ж падказаў А. Лукашэнку, што «наша Беларусь стала единственной страной (вдумайтесь в это!), где еврейский народ не только погибал в гетто, но и оказывал сопротивление…» (Берега, июль, 2000), «забыўшыся» пра Літву, Украіну… Паэтка Рахель Баўмволь неяк сказала пра Бядулю: “Он был очень добрый, еврейственный”. У новай Беларусі пайшла хваля артыкулаў і кніжак, дзе беларускія яўрэі – “літвакі” – выглядаюць найбольш еврейственными ў свеце. Як жа ж, сярод нас жылі мастак Шагал, фантаст Азімаў ды палітык Шымон Перас! За 12 год можна было б перайсці ад “загінання пальцаў” (“мы самыя-самыя…”) да сур’ёзнага, сістэмнага аналізу нашага ўкаранення ў Беларусі. А пакуль…
«Пинск дал мировому еврейству такие имена, как Хаим Вейцман, Голда Меир, братья Машковские, адмирал Нахимов…» (Л. Левин, Карлин (Пінск) № 4, 7.09.2002). Першы прэзідэнт Ізраіля нарадзіўся ў мястэчку Моталь, што пад Янавам, славутая прэм’ер-міністарка з сям’і Меерсонаў – у Кіеве. Але яны хоць па некалькі год жылі ў Пінску. Пры чым жа тут прызнаны герой Расіі адмірал П. С. Нахімаў (1802-1855)?
У 1996 г. небезвядомы «Авив», ужо некалькі разоў прыцягнуты да суда за хлусню і паклёп, перадрукаваў з ізраільскіх «Новостей недели» артыкул былога выкладчыка мінскага педінстытута Арона Пейсаховіча «Сын еврейского народа адмирал Нахимов». Аднаго разу падалося недастаткова – прадублявалі той артыкул у 2000 г. Сп. Пейсаховіч даводзіць, што бацька Паўла Стэпанавіча быў хрышчаным яўрэем, а маці – дачка крамніка Янкеля з Пінску (вось адкуль Пінск!) Якому беднаму яўрэю непрыемна адчуць сваю датычнасць да гонару расійскага флоту? Ніякіх дакументаў пра бацьку Самуіла ды маці Рыўку сп. Пейсаховіч не падае, але розныя там паперкі – гэта ж так, дробязь! Чытачы – яны ж як дзеці, возьмуць усё на веру!
Нядаўна севастопальскае выданне “Рассвет”, а следам за ім кіеўскі «Еврейский обозреватель» (www.jewukr.org), працытаваўшы даступныя архіўныя дакументы, ушчэнт разбурылі пабудовы Пейсаховіча. Ніколі ня быў бацька Нахімава яўрэем, дый маці – руская – ня з Пінску паходзіла. Мы ня станем кпіць ні з «Авива», ні з «Карлина» (дарэчы, харошая мясцовая газета), ні нават з Л. Левіна, які аднойчы ўсё ж меў рацыю – браты-лекары Машкоўскія нарадзіліся-такі ў Пінску… Людзям уласціва памыляцца. Некаторым, праўда, сорамна за свядомае ці несвядомае ўвядзенне чытачоў/cлухачоў у зман, а некаторым – не. Апошнім мы цэлы год давалі віртуальнага выспятка – і хіба нешта змянілася?
Адзін разумны яўрэй нагадаў у першым нумары зборніка “Евреи Беларуси. История и культура” – “той, хто занадта выхваляецца сваімі продкамі, падобны да бульбы – усё лепшае ў зямлі”. Мо чарговы нумар “Евреев…”, які чакаецца ў студзені 2003 г., запаліць, урэшце, чырвонае святло на шляху квазігісторыкаў, што адно спекулююць на модных тэмах.
“Анахну кан”.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
“ІДЫШ БУДЗЕ ЖЫЦЬ”
Гэтак кажа Аляксандр Астравух, беларускі рэстаўратар, які вывучае яўрэйскую мову з пачатку 1980-х гг. Нашае інтэрвію з ім было змешчанае ў № 9 “Анахну кан” і ў “Нашай Ніве” ад 11.10.2002. Нагадаем, што сп. Аляксандр, сталы наведнік курсаў ідыш у Вільні, апошнія 5 год складае вялікі ідыш-беларускі слоўнік. Во і пацікавімся ў яго: VOS HERT ZICH?
– Слоўнік ужо амаль гатовы, зараз ідзе макетаванне, – кажа А. Астравух. – Выйдзе ён дзесьці ў жніўні 2003 г.
– Што Вас падштурхнула да гэтай працы?
– Як ні дзіўна, я пачаў ею займацца, каб запоўніць час. Я мусіў пакінуць рэстаўрацыю… стварыўся нейкі вакуум. Каб захаваць сябе як чалавека, як асобу, я прыдумаў гэты слоўнік.
– Ці маеце канцэпцыю, асноўную ідэю?
– Канцэпцыя – самая простая і звычайная, і адначасова няпростая і незвычайная. У мяне няма філала-гічнай адукацыі, спецыяльных ведаў, таму гэты слоўнік абсалютна аўтарскі – тое, чаго прагне душа. Вядома, ён ня будзе акадэмічным слоўнікам. Я пры-маю дыялектныя словы, усю лексіку: прыстойную, непрыстойную – і самую высокую, і літаратурную, і рэлігійную. Я не раблю ніякага адбору: тое, што мне цікава ведаць як чалавеку, я ўключаю ў свой слоўнік.
– А не баіцеся пайсці насуперак канону?
– Я прагледзеў амаль што ўсе слоўнікі на ідыш ад пачатку да канца: амерыканскія, французскія, ізраільскія, нямецкія, польскія, расійскія, літоўскія, беларускія, украінскія. І вось зусім незвычайная карціна атрымліваецца: кожны слоўнік абсалютна аўтарскі. У гэтым, напэўна, спецыфіка ідышу: колькі было дыялектаў, амаль у кожным мястэчку – свой дыялект! Я паспрабаваў апрацаваць рознастайную лексіку, запіхнуць яе ў адну кнігу. Аднак не ўяўляю магчымым стварыць правільны ідыш, “ідыш-клал”. Канону ж няма ні ў вымаўленні, ні ў арфаграфіі.
– Колькі словаў будзе ў Вашым слоўніку?
– Больш за 40 тысячаў, прычым вельмі вялікая фразеалогія, каля 5 тысяч прыказак і прымавак, багата ідыяматычных выразаў.
– Вам дапамагаў хто-небудзь?
– Безумоўна, дапамагалі і дапамагаюць многія. Першым Гірш Рэлес быў, Дзіна Харык падказвала словы, шмат яшчэ іншых людзей пажылых. Соф’я Львоўна Рохкінд, цяпер нябожчыца, дала вялікую колькасць прыказак-прымавак, каля 500 адзінак, яны ўсе цалкам увайшлі ў гэты слоўнік. Многа зрабіла мая жонка Юля, яна і над беларускай часткай, фразеалогіяй працуе, і шукае адпаведнікі прыказак-прымавак, і карэктуру робіць, і непасрэдны набор на кампутары. Яшчэ тэх-нічная дапамога вялікая – ад кампутаршчыкаў ды ўсіх знаёмых: хто ідышскі шрыфт знайшоў, хто з Інтэрнэту
нешта скачаў…
– Дзе выйдзе слоўнік?
– У Мінску. Мяркуецца, што будзе два выданні. У першым ідышскія словы набраныя лацінкаю, у другім, мабыць, будзе гэбрэйскі шрыфт.
– Хто фундатар?
– Асноўны фундатар, выдавец – Віленскі яўрэйскі інстытут (www.yiddishvilnius.com).
– Ці выдаваліся ўжо падобныя слоўнікі?
– Ёсць ідыш-украінскі, выйшаў ужо ў 1990-я гг., але ў ім 8 тысяч словаў. Польска-ідышны слоўнік існуе, літоўска-ідыш, ідыш-літоўскі. Глядзіце (паказвае), я сабраў копіі ўсіх слоўнікаў, якія выйшлі, пачынаючы ад царскіх часоў. У мяне ёсць выдатныя слоўнікі, выдадзеныя яшчэ да рэвалюцыі, расейска-ідышныя. Вось копія ідыш-беларускага слоўніка 1932 г., які выдалі Шмуэль Плаўнік (Змітрок Бядуля) і Н. Рубінштэйн. Праўда, Гірш Рэлес кажа, што не яны рабілі слоўнік, а Ноах Кабакоў – праверыць складана. Тут дзесьці 8 тыс. словаў. Я скарыстаў і вядомы руска-ідышны слоўнік Рохкінд і Шкляра (1940 г.), у якім каля 20 тыс. словаў. Адно што інтэрнацыяналізмы ды саветызмы ў мой слоўнік ня трапілі. Безумоўна, я ня мог абмінуць слоўнікі Вайнрайха і Гаркаві па 20 і 30 тыс. словаў – амаль цалкам пераклаў на беларускую.
– Выходзіць, што Ваш слоўнік будзе найпаўнейшым перакладам з ідыш на мову славянскага народу?
– Пэўне, што так.
– Ён мусіць стаць рарытэтам…
– Думаю, што поспеху камерцыйнага слоўнік мець ня будзе. Але важна, каб ён проста стаяў у галоўных крамах на паліцах, па некалькі экземп-ляраў, правакуючы людзей да вывучэння мовы.
– Ці будуць у Беларусі яўрэі, каб вывучаць мову?
– Ня будзе яўрэяў – дык нехта зойме іх месца. Таму я і займаюся гэтым слоўнікам.
– Каб захаваць пераемнасць?
– Каб захаваць мову.
– Вы верыце ў адраджэнне ідышу?
– Ідыш будзе канешне жыць. Існуе вялікая музычная слоўнікавая культура, літаратура, на ўсе мовы амаль перакладзены ідыш, нават японцы з кітайцамі цікавяцца… Хоць ні аб якім маштабным адраджэнні ідышу ў Беларусі казаць пакуль што не выпадае. Гэта – сумная тэма.
Каб прагнаць сум, мы прапануем чытачам колькі вясёлых і мудрых прыказак з будучага слоўніка. Заўважым, што ўрыўкі з працы Аляксандра Астравуха ўжо друкаваліся ў менскім часопісе ARCHE № 3/2000 (“Габрэйскі нумар”). Але вось гэтыя – у Беларусі не друкаваліся.
* * *
a gelexter hert men vajter vi a gevejn = сьмех чуваць далей за плач (як сірата плача, то ніхто ня бача, а як скача, то ўсе бачаць)
a nar gejt cvej mol dort, vu a kluger gejt nit kejn ejncik mol = дурань ходзіць два разы туды, куды разумны й нагі не пакладае (разумны навучыць, а дурань намучыць)
af draj zaxn shtejt di velt: af gelt, af gelt un af gelt = на трох рэчах стаіць сьвет: на грошах, на грошах і на грошах (пародыя на сэнтэнцыю з Талмуда) (за грошы ўсюды шабас)
az di kale ken nit tancn, zog zi, az di klezmorim kenen nit shpiln = калі маладая ня ўмее таньчыць, яна кажа, што музыкі кепскія (дрэннаму танцору заўсёды што-небудзь перашкаджае, дурной танцоўцы і хвартух завада)
az me shvajgt, iz men a halber nar, az me redt, iz men a gancer nar = хто маўчыць – напалову дурань, хто балбоча – цалкам дурань
beser fun a gratsh a patsh, ejder fun a nar a kush = лепш аплявуха ад зуха, ніж пацалунак ад дурня
der barimer blajbt shtekn in blote = хвалько застаецца ў гразі (хто сам сябе хваліць, няхай таго пярун спаліць)
di cung iz di feder fun harcn = язык – пяро сэрца
dos ergste rexiles iz der emes = самы злы паклёп – праўда
ejner iz a lign, cvej iz ligns, draj iz a politik = адна хлусьня – хлусьня, дзьве – таксама хлусьня, тры – палітыка
farvos fajft der dales? – vajl er hot nor a dude! = чаму сьвісьціць галеча? – таму што яна мае толькі дуду!
fun an alte mojd vert a getraje vajb = са старой дзеўкі выходзіць верная жонка
vos a tojber derhert nit, dos traxt er zix ojs = што глухі не дачуе, тое дадумае (глухому і варона салавей)
* * *
Той з чытачоў, хто пажадае ўзяць удзел ва ўнікальным праекце сп. Аляксандра, можа напісаць яму праз электронную пошту: astraukh@mail.ru або патэлефанаваць 2220405 у Мінску. Вітаюцца ахвяраванні мецэнатаў. І памятайце: “dem biterstn mazl ken men farshteln mit shmejxl” (смех ратуе ад горкага лёсу).
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
МЫ ТУТ– цяпер і ПРАЗ 18 ГАДОЎ
У 2001 г. беларуская газета “Наша Ніва” штотыдзень друкавала прагнозы: што будзе з Беларуссю праз 100 гадоў? Мы гэтак далёка зазіраць не рызыкуем: нам хаця б з сучаснасцю разабрацца. І ўсё ж… Лічба “18” для яўрэяў – шчаслівая, яе значэнне – “жыццё”. Яўрэяў у Беларусі ўсё меней і меней. Ці пажывем яшчэ тут пару дзесяцігоддзяў?
На развітанне рэдакцыя “Анахну кан” прапанавала сталым чытачам газеты адказаць на два пытанні:
1. Як Вы ацэньваеце становішча яўрэяў Беларусі ў 2002 г.?
2. Якім яно будзе ў 2020 г.?
Вынікі нас троху збянтэжылі. Зрэшты, судзіце самі.
---------------------------------------------
Гірш Рэлес, пісьменнік, 89 год:
1. Яўрэі цяпер моцна асіміляваныя і схіляюцца да поўнай асіміляцыі.
2. Я пражыў доўгае жыццё і ўпэўніўся, што прадбачыць нічога не магчыма. Праз 18 год яўрэяў будзе вельмі мала, знікнуць рэшткі мястэчак. Аднак у буйных гарадах нейкае яўрэйскае жыццё застанецца. Тэмпы эміграцыі запаволяцца. Мажліва, вернуцца тыя яўрэі, хто з’язджаў з Беларусі раней.
-------------------------------------------------------
Іна Герасімава, гісторык:
1. Ніхто дакладна ня ведае, колькі яўрэяў у Беларусі, хто яны, чаго хочуць – на жаль, сацыялагічныя даследаванні яўрэйскага насельніцтва, у адрозненне ад Украіны, Расіі, тут не праводзяцца. Думаю, што людзей, якія сябе так ці іначай ідэнтыфікуюць з яўрэйствам, у Беларусі 70-80 тыс. Іх эканамічнае і палітычнае становішча дыктуецца абставінамі жыцця (як і ў іншых грамадзянаў Беларусі). Што да нашага ўнутранага становішча… Абшчына наша – пажылая. Моладзь з’язджае пры кожным выпадку. Я бачу жа-данне яўрэяў быць разам, атаесамляць сябе з яўрэйскім народам, але гэтае жаданне абумоўлена, хутчэй, эканамічнымі фактарамі. Чалавеку выгадна быць яўрэем – ён ідзе ў абшчыну…
2. У 2020 г. ў Беларусі не застанецца яўрэяў “па ўнутраным перакананні”. Калі і будзе абшчына, яна аб’яднае менш за 10 тыс. чалавек.
---------------------------------------------------------
Алена Кагалоўская, журналістка:
1. Калі разглядаць эканамічнае становішча – яно ня самае страшнае. Што да духоўнай часткі яўрэйскага жыцця – тут асабліва няма чым пахваліцца, хаця тыя, хто нешта шукаў – знайшлі. Урэшце, здараліся ў яўрэяў і горшыя часіны.
2. Яўрэяў, фактычна, ня будзе. Частка з’едзе ў Ізраіль, астатнія – асімілююцца. Застанецца менш за 10 тысяч – старыя людзі.
---------------------------------------------------------
Леў Маеўскі, музыкант, 54 гады:
1. В целом оно мне нравится. Не вижу притеснения, отношение окружающих к евреям изменилось к лучшему. Если человек нужен – его берут на работу, независимо от национальности. Устраиваются еврейские концерты, приезжают гастролеры… Живя в Минске, я могу читать три еврейские газеты.
2. Евреи – будут!
-----------------------------------------------------
Якаў Гутман, грамадскі дзеяч, 57 год:
1. У Беларусі на пачатку XXI стагоддзя ажыццяўляецца палітыка дзяржаўнага антысемітызму. Пра гэта я казаў шмат разоў – у прыватнасці, у інтэрвію газеце «Народная воля» (21.06.2002). За апошнія паўгода сітуацыя не палепшылася. Калі некалькі яўрэйскіх «правадыроў» робяць выгляд, што ўсё добра – гэта іх права.
2. На жаль, Б-г не надзяліў мяне дарам прароцтва.
---------------------------------------------------------------------------
Эла Мілова, кінарэжысёр:
1. Праяваў бытавога антысемітызму амаль не адчуваецца. Яўрэйская абшчына – слабая. Становішча яўрэяў прыкладна тое самае, што і ва ўсіх астатніх людзей.
2. Яўрэяў застанецца вельмі мала, і яны бу-дуць асіміляваныя. Калі ў Беларусі ў 2020 г. да ўлады прыйдуць нармальныя людзі, то і ў яўрэяў пойдзе ўсё нармальна. Аднак у беларускім урадзе ніколі ня будзе яўрэяў, якія прызналіся б у сваім яўрэйстве.
--------------------------------------------------------------------------
Аляксандр Соркін, рабочы, 42 гады:
1. Положение евреев – не на самом высоком уровне. Для меня идиш – родной, а в Беларуси идиш и иврит считаются иностранными языками. Еврейский язык изучается только в одной из минских школ. Меня также беспокоит, что на Немиге сейчас добивают синагогу, которую снесли еще в 1960-е гг. Не издевательство ли, что в Троицком предместье в здании синагоги расположился Дом природы? Где еврейское кладбище на углу Коллекторной и Сухой? Почему разрушаются еврейские надгробия на Северном и Восточном кладбищах? Русский театр в Минске есть, белорусский есть, а где еврейский?
2. Евреев будет настолько мало, что они вольются в другую культуру. От еврейской жизни останется примерно то же, что и в Чехии, куда я ездил по путевке. Там есть музеи, синагоги, но почти нет евреев.
--------------------------------------------------------
Аляксандр Элентух, менеджэр, 25 год:
1. Не вижу особо больших проблем. Нормальное положение – не на 100 %, так на 60 %.
2. Нас, конечно, будет меньше – тысяч 10-15. Из них «чистых евреев» останется процентов 30. В Минске число евреев существенным образом не уменьшится, и преобладать будет средний класс, люди 40-50 летнего возраста – в отличие от областных центров, где евреи будут в основном пенсионного возраста. Сохранится та инфраструктура, которая есть сейчас – школы, синагоги. Учреждений, зданий станет даже больше. Думаю, в 2020 г. евреи в Беларуси будут жить не хуже, чем в 2002 г.
---------------------------------------------
Святлана Казлова, культуролаг:
1. Положение евреев ничем не отличается от положения остальных граждан Беларуси.
2. Молодежь в основном уедет. Возраст среднестатистического еврея перешагнет за пенсионный. Редкий еврей будет знать на идиш больше, чем «зайт гезунт». Потребность в изучении иврита возрастет (нужно ведь будет понимать хотя бы через слово, о чем говорит раввин или турист-израильтянин!). Свои синагоги останутся и у хасидов, и у ортодоксов, хотя собрать миньян будет еще труднее, чем сейчас.
---------------------------------------------
Фелікс Хаймовіч, хірург, 54 гады:
1. Яно бесперспектыўнае. Усе культурніцкія мерапрыемствы, усё яўрэйскае грамадскае жыццё скіраваныя на алію. Нават фестываль яўрэйскай кнігі. У яўрэяў Беларусі былі б некаторыя перспектывы, калі б у іх была свая фінансавая база. А паколькі фінансуюцца ўсе гэтыя мерапрыемствы Джойнтам і Сахнутам, то гэта ўсё мае сваю ідэалагічную падаплёку.
2. Тыя, хто паедзе ў Ізраіль, зробяцца яўрэямі Ізраіля, тыя, хто застануцца – асімілююцца. Нейкія намінальныя яўрэі, напэўна, будуць – беларусы яўрэйскага этнічнага паходжання. Магчыма, нават, і не беларусы, бо ў 2020 г. Беларусь можа зрабіцца геаграфічным паняццем. Увогуле ж, я кіруюся Бібліяй, дзе сказана: «Ніколі не шкадуй пра дзень учорашні… і ніколі не клапаціся пра дзень заўтрашні, бо ўсё, што будзе заўтра, ведама аднаму Богу. Думай пра дзень сённяшні».
---------------------------------------------
Алена Сляповіч, псіхолаг:
1. На моем уровне ситуация сейчас такая: проблема национальности среди моих коллег не стоит. Треть среди докторов психологических наук – евреи, это о чем-то говорит. Среди академиков и член-корреспондентов нашей Академии образования половина – евреи. По-моему, сейчас в Беларуси многие из нас держатся уж очень изолированно, гипертрофируют свое еврейство – особенно те, кто раньше скрывал его. Иногда есть неприятный привкус: «мы евреи, значит, мы лучше других».
2. Те, кто себя не мыслит вне контекста того места, где он живет, – они тут останутся, будут что-то делать, неся внутри себя еврейство. Мне кажется, это будут не самые худшие люди. Значительная часть из тех, кто говорит о своем еврействе, уедет – даже не в Израиль, а в Канаду, Австралию… В Беларуси же с евреями будет то же, что и со всеми остальными. Но как национальность они сохранятся.
Гэтым разам мы апытвалі толькі мінчукоў. Думаем, што ў адказах жыхароў іншых гарадоў прысутнічаў бы яшчэ большы песімізм. Марна абурацца абыякавасцю многіх беларускіх яўрэяў да будучыні – трэба неяк змяніць прынцыпы арганізацыі яўрэйскага жыцця. Спадзяемся, што яўрэйскія суполкі Беларусі зробяць неабходныя высновы, іначай у 2020 годзе пра нас тут і памяці не застанецца. Для пачатку някепска было б зладзіць маштабнае сацыялагічнае апытанне…
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
IN MEMORIAM
Пра майго сябра Аркадзя Капілава (1925-1997)
Аркадзь Якаўлевіч Капілаў стаў неаддзельнай, лепшай часткай майго жыцця з ліпеня 1969 г., калі я пачаў друкавацца ў газеце Беларускай ваеннай акругі «Во славу Родины» – пад «ціскам» таленавіцейшага журналіста Васіля Дзмітравіча Пракопьева. Пракопьеў і Капілаў ўвялі мяне ў складанае, часам жорсткае мастацтва журналістыкі… Вельмі шмат маіх публікацый на тэмы культуры і быта ў «Во славу Родины» прайшло праз працоўны стол А. Я. Капілава. Калі ў 1975 г. у Забайкаллі я нечакана стаў адразу адказным сакратаром газеты – гэта была ў першую чаргу заслуга Пракопьева і Капілава. І, канешне, пра тое ім адразу ж стала вядома.
Гады маёй службы на Далёкім Усходзе, у Прыволжы былі асвечаны вялікай перапіскай і віншаваннямі са святамі ад Аркадзя Якаўлевіча – усе яго лісты я старанна зберагаю. Калі я вярнуўся на Бацькаўшчыну напрыканцы лета 1988 года, дык першымі, каго наведаў у Менску, былі Аркадзь Якаўлевіч і яго верная паплечніца, жонка Зоя Генрыхаўна. У той раз, як і потым, яны далі мне начлег. Мне найбольш засела ў галаву, што ўся сям’я Капілавых – бяссрэбранікі, што дзеля іншага яны могуць ахвяраваць усім, незаўважна дапамагчы і парадамі, і грашыма.
Мае хваробы шматлікія Капілавы лічылі сваімі. Дзякуючы саўдзельніцтву ўва мне Капілавых і іншых добрых людзей я яшчэ жывы.
У мяне захоўваецца шмат падарункаў гэтых дарагіх мне людзей, але найбольш важкімі, бясцэннымі іх дарамі лічу кнігі з надпісамі. Першым ішоў зборнік Аркадзя Капілава “Старая скамейка” (Мн., 1995), дзе змешчаны вершы, песні (музыку для іх напісалі кампазітары Наско, Смыслоў, Яраў, Пінхасаў), паэма “Эля-портной”. Кніга аздоблена мастачкай Марынай Капілавай. Сярод твораў і гэты запамінальны верш “Фонтан в городском сквере”:
Он только что ровесником был мне,
И снова толща лет легла меж нами.
Но не стареет лебедь на земле
И мальчик, что обнял его руками.
Кніга паэзіі “Старая скамейка” і зараз на маім рабочым стале. Многія творы з яе я чуў і раней, бо падчас маіх прыездаў, гасцяванняў пасля абедаў ды вячэраў я кватэры Капілавых уладарыла яго Вялікасць Творчасць…
У тым жа 1995 г. у Менску выйшаў зборнік аповесцей і апавяданняў А. Капілава «Замковая, 2/7». Аўтар яшчэ паспеў падараваць мне гэты зборнік. А вось яго кнігу «Исчезнувшие миры» (Мінск: Джэйх-Сож, 1998) падпісала мне ўжо ўдава Капілава, Зоя Генрыхаўна…
Аркадзь Якаўлевіч вельмі радаваўся, калі ў газетах і часопісах я расказваў пра яго. Але, як чысты, светлы, самакрытычны чалавек, ён лічыў, што лепшыя ягоныя творы ўперадзе. Творчая струна гэтага Меняніна (так у сівую даўніну называлі жыхароў Менска) абарвалася раптоўна, нечакана для яго, для дамачадцаў, для ўсіх нас. Але ён жыве ды абуджае людзей:
Мне казалось, я брожу бесцельно,
А, выходит, написал стихи!
Міхась Маліноўскі, правадзейны член Геаграфічнага таварыства, г. Баранавічы.
“АК”: Пра выдатнага журналіста і пісьменніка Аркадзя Капілава чытайце таксама ў газетах «Авив хадаш» (№ 2, 1995), «Авив» (№ 8, 1997). Дадамо, што ён быў членам рэдкалегіі «Авива». За пару месяцаў да смерці выступіў на фестывале яўрэйскай кнігі і вельмі сакавіта крытыкаваў тых яўрэяў, хто спадзяецца мець усё «нахаляву», шкадуючы некалькі рублёў на сваю газету.
******************************************************************************
СІЛА ЗВЫЧКІ
Горад Барысаў адсвяткаваў сваё 900-годдзе. Сам “бацька” ўзяў актыўны ўдзел ва ўрачыстасцях. У цэнтры горада з’явіўся новы 7-мятровы бронзавы помнік, які адлюстроўвае міфічныя рысы заснавальніка горада старадаўняга князя Барыса. Яшчэ адно мемарыяльнае збудаванне за кошт дзяржавы, і тут няма нічога дрэннага. Такіх помнікаў вельмі шмат на Барысаўшчыне. Іх тэматыка звязана, галоўным чынам, з Вялікай айчыннай вайной. Але ёсць помнікі, на якія ўлада не ахвяравала ні капейкі – тыя, што маюць непасрэднае дачыненне да яўрэяў і яўрэйства.
У 1947 годзе наша родная савецкая ўлада вялікадушна дазволіла пабудаваць абеліск памяці ахвяраў барысаўскага гета, але толькі за яўрэйскія грошы і пры ўмове, што надпіс на помніку не будзе ўтрымліваць напаміну ні аб яўрэях, ні аб гета. Тлумачэнне было простым: “акупанты забівалі не толькі яўрэяў”. І толькі ў 1995 годзе на помніку зявілася выява нацыянальнага сімвалу – мяноры. Барыс Гітлін, які ў той час узначальваў у Барысаве яўрэйскае культурна-асветніцкае таварыства, зрабіў выяву мяноры самачынна, але прыцягваць яго да адказнасці было ўжо неяк нязручна.
Гарбачоўская перабудова і белавежская лазня дазволілі барысаўскім яўрэям за асабістыя сродкі ўстанавіць шэраг памятных знакаў – помнік супляменнікам, загінуўшым ад сталінскага тэрору, мемарыяльную дошку ў гонар Праведнікаў народаў свету, камень з адпаведным надпісам на месцы былога гета, ахоўны знак на будынку былой сінагогі "Хеўрэ тылім" і інш., у тым ліку некалькі помнікаў у сельскай мясцовасці Барысаўскага раёна (Зембін, Плітчанка, Чырвоны Кастрычнік). Часы нібыта змяніліся, але звычка “не вылучаць яўрэйскія ахвяры” ў чыноўнікаў засталася дагэтуль.
Да юбілею горада выйшла ілюстраваная кніга "Дзевяць стагоддзяў Барысава", якая стракаціць фотаздымкамі. Там можна ўбачыць каляровыя выявы амаль усіх помнікаў на Барысаўшчыне. Сярод іх – нават манумент памяці французскіх салдат, якія загінулі ў 1812 годзе. А вось для якога-небудзь “яўрэйскага” помніка месца ў кнізе не знайшлося. Нічога дзіўнага – сіла звычкі. Майсееў шлях хаця і кароткі, але пераадольваецца не за адзін год і не за дзесяць.
А. Розэнблюм, г. Арыэль, Ізраіль
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
ЕСТЬ ЛИ У НАС ОБЩИНА?
Давайте разберемся в терминах. Как сказал кто-то из древних, «определите значение слова и вы избежите многих проблем». Община – «добраахвотнае аб’яднанне для сумеснай дзейнасці». (Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы. Мн., 1999). В Беларуси есть несколько десятков руководителей еврейских организаций. Участие в еврейской жизни остальных двадцати с чем-то тысяч евреев сводится, главным образом, к получению гуманитарной помощи. Зачастую «вожди» никого, кроме себя, не представляют. Многие «лидеры» занимают свои должности по 10 и более лет, по нескольку сроков, и это говорит только об одном: в этих организациях демократией и не пахнет.
Говорят, «поставить диагноз – половина лечения». Но в ситуации, которая сложилась в Беларуси, лечение проводить очень трудно. Уехала наиболее активная, национально ориентированная часть еврейского населения. Подавляющая часть оставшихся – люди пожилого возраста. Система раздачи гуманитарной помощи выстроена таким образом, что они находятся в полной зависимости от тех, кто распределяет эту помощь.
Сейчас еврейской общины у нас нет. Много недовольных существующим положением дел, но нету лидера, который мог бы предложить то, что интересно большинству. Необходима самоорганизация людей в рамках существующих законов – для защиты своих интересов. Белорусским евреям пора вынуть фиги из карманов.
Показателен опыт Финляндии, ведь по числу евреев мы стремительно приближаемся к финской ситуации. Когда я был там в начале 1990-х, евреев в стране жило около тысячи: 800 в Хельсинки и 200 в Турку. В столице еврейская жизнь сосредоточена в комплексе зданий. Есть синагога, по размеру – почти как Русский театр, рядом – дом, где в случае надобности могут жить пожилые люди, тут же – школа… В Турку – тоже синагога, воскресная школа. Финские евреи чувствуют свою общность и обязанности перед народом. Первая обязанность – финансовая. Община существует на пожертвования своих членов, кто может давать деньги – дает. Вторая обязанность – воспитывать своих детей евреями.
В 1993 г., выступая на съезде организации белорусов мира «Бацькаўшчына», я сказал, что через 8-10 лет, если все пойдет нормально, Беларусь сможет достичь уровня Финляндии. Теперь я бы этого не сказал... Если политический климат в Беларуси останется прежним, культ «еврейских вождей» будет укрепляться. Они прочно срослись с этой властью. Еврейская жизнь – в какой-то степени зеркало того, что происходит в обществе. Но не все потеряно.
В последнее время евреи, как и белорусы, начинают подниматься с колен – «процесс пошел». Возможно, лет через пять в Беларуси все же будет Еврейская Община.
Яков Гутман
* * *
У сярэдзіне лістапада па ініцыятыве сп. Гутмана 75 дэпутатаў Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь звярнуліся да А. Лукашэнкі з пратэстам супраць разбурэння сінагогі па вул. Дзімітрава, 3 ў Мінску і будаўніцтва аўтастаянкі на старажытнай Нямізе. Паводле нашых звестак, сп. Лукашэнка нібыта даручыў старшыні Камітэту дзяржаўнага кантролю і Генеральнаму пракурору правесці расследаванне справы.
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
УВАГА!
«История могилевского еврейства» (2002 г.) – кніга пра магілёўскіх яўрэяў. І ня толькі пра магілёўскіх! Разглядаюцца таксама некаторыя падзеі мінулых вякоў, што адбываліся ў суседніх з Магілёвам мястэчках: Шклове, Быхаве, Мсціславе і г. д. Замовіць кнігу магчыма праз e-mail litin@krug.unibel.by альбо па адрасе: Магілёў-22, 212022, а/с 14.
Працягваецца праца над другой часткай кнігі, прысвечанай яўрэйскаму Магілёву ў XX cтагоддзі. Складальнік, вядомы магілёўскі фатограф А. Ліцін просіць чытачоў дасылаць свае ўспаміны.
* * *
СТВАРАЕЦЦА ЭЛЕКТРОННАЯ КНІГА ПАМЯЦІ ВАЯРОЎ-ЯЎРЭЯЎ, ЯКІЯ ЗАГІНУЛІ Ў ВАЙНЕ З НАЦЫЗМАМ. Дадзеныя пра іх можна адправіць на адрас: Zaslavsky Alexander, Olej Hagardom, 23/16, Ashkelon, 78300, Israel. Гл. таксама: www22.brinkster.com/zasalex.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
ЗЕЛІК АКСЕЛЬРОД І ІЗІ ХАРЫК
былі, па ўспамінах сучаснікаў, блізкімі сябрамі. Абодва яны, па словах патрыярха яўрэйскай літаратуры Гірша Рэлеса, складалі гордасць яўрэйскай паэзіі ў Беларусі 1920-30-я гг. Харык загінуў у 1937 г. Аксельроду выпала быць арыштаваным ужо напярэдадні вайны, калі асноўная хваля рэпрэсій, здавалася б, адступіла. У пробным выпуску «Анахну кан» мы надрукавалі вершы Харыка. У апошнім – знаёмім чытачоў з творчасцю Аксельрода. Стагоддзе з дня нараджэння Аксельрода (1904-1941) будзе адзначацца ў снежні 2004 г. Два гады – больш чым дастатковы тэрмін, каб падрыхтаваць дыхтоўнае перавыданне зборніка ягоных вершаў. Far vos nit, спадары яўрэйскія кіраўнікі?
Зелік Аксельрод
* * *
Мабыць, мой прыяцель, такі закон –
Старэем мы і што ты зробіш з гэтым.
І новая вясна спыніла шчодры гон,
Пайшла за горад у далёкі свет там.
У гэты год свайго ты дасягнуў,
Ад раньняе сяўбы ўзышлі так рана ўсходы
Яшчэ й цяпер шкадуеш так вясну,
Што ў даль пайшла, як і заўсёды.
У перамозе цяжкасьцяў ёсьць нейкі жар,
Што грэе так і водзіць далей-далей.
Так за абшарам дзень-у-дзень абшар,
Як добры коньнік, мы бярэм удала.
На раньнюю сяўбу глядзіш так пільна ты,
Дзе зелянінаю шумяць твае прасторы.
Як сонца чэрвенскае поўна яснаты,
Такі-жа ясны розум твой бадзёры.
Не адступаеш ад зямлі ты ні на крок,
Старэй на год – на год ты больш умелы.
Ідзеш, здаецца, чуеш гул здалёк:
Жняцоў умелых песьня зазьвінела.
Наш ураджай на полі гоніць шчодры гон,
К жніву гатова ўсё – хоць зараз можна.
Калі здалець ня можаш вечны ты закон,
Дык час здалець умець павінен кожны…
З яўрэйскае мовы пераклаў З. Бядуля.
(“Літаратура і мастацтва”, 18.09.1933, Менск).
Расказвае паэт Гірш Рэлес:
Зелік Аксельрод быў вялікім талентам і смелым чалавекам. Пасля арышту Харыка напісаў верш “К сябру” – не назваўшы прозвішча, але ўсе ведалі, што верш быў пра Харыка. У 1939 г. адзначаўся юбілей Давіда Бергельсона. Аксельрод выступіў так: “Зачынілі яўрэйскія школы, зачынілі рэдакцыі, што будзем рабіць, ня ведаем. Няхай жыве тав. Сталін!” Іронія ў яго словах была настолькі адчувальнай, што сябар Аксельрода Элі Каган, які сядзеў побач, штурхнуў мяне ў бок: “Чуў?”
Zelik Akselrod
* * *
Zikhrojnes! Zikhrojnes! O oderlakh dine
Bahefte in hartsn fun finklen un leshn
Tsi vel ikh ba emitzns fregn ajkh bentshn
Mit ufgang un opgejn fun finklen un leshn?
Верш друкуецца паводле першай кніжкі Аксельрода (на ідыш): Zelik Akselrod. Tsapl. Minsk, 1922. Z. 29.
****************************************************************************************************************
“ЦЯПЕР Я ЧАБУРАШКА…”
Пасля таго, як Зэеў Гэйзель, былы дарадца прэм’ер-міністра Нетаньягу, пераклаў шэраг песняў Шаінскага на іўрыт, “Чабурашка" вельмі някепска гучыць на старажытнай мове:
Haiti tsaatsua legamre lo yadua
Amadti kol hajom bakhalon haraava
Nikreti Tsheburashka
Kol kelev shenifgash kan
Moshit li yad veomer mila tova
Крыніца – кіеўская газета «Еврейский обозреватель», № 35, верасень 2002 г. (www.jewukr.org).
На іўрыце спяваюцца ўжо і песні Ўладзіміра Высоцкага. Мо беларускія ізраільцяне перакладуць на іўрыт “Калыханку” – дзе “буслы ў гняздо схавалі свае доўгія насы”? Было б ня менш файна…
* * *
Што шчасце ёсць? У бегу дзён тваіх –
Найсаладзейшы і кароткі міг.
Дзеля таго, каб хтосьці шчасце зведаў,
Перамагчы ён мусіць безліч бедаў.
Фелікс Баторын, 2002.
(аўтапераклад з ідыш)
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------
НАШ КАЛЯНДАР
Як піша нам з Германіі Аляксандр Фрыдман, 100 год таму, у 1902 г. была складзеная “Марсельеза яўрэйскіх працоўных”, песня “Ды швуэ” – “Клятва” (мелодыя Г. Бека, словы С. Ан-скага). Гэтую песню, дзе рэфрэнам – заклік да сумеснай барацьбы за свае правы, часта спявалі беларускія яўрэі, члены сацыял-дэмакратычнай партыі “Бунд”.
* * *
100 год назад, 28 снежня 1902 г. у Рагачове нарадзіўся графік Анатоль (Танхум) Каплан, а 95 год назад, 26 снежня 1907 г., у Магілёве – мастак Монас Монасзон. Абодва імёны ня дужа вядомыя цяперака, а шкада.
* * *
85 год таму ў Адэсе памёр “дзядуля яўрэйскай літаратуры” Мендэле Мойхер-Сфорым (1836-1917), ураджэнец Капыля. Пісаў і на ідыш, і на старажытнаяўрэйскай мове. Філолаг Поль Векслер лічыць Мендэле адным са стваральнікаў сучаснага іўрыта, ледзь не нароўні з Эліэзерам Бен-Іегудай.
* * *
70 год таму кінастудыя “Беларусьфільм” зняла стужку “Вяртанне Нейтана Бейкера” (1932), якую, у адрозненне ад “Шукальнікаў шчасця” (1936), не паказваюць нават зрэдчас. Між тым, у “Вяртанні…” здымаўся легендарны Саламон Міхоэлс.
* * *
50 год таму на Лубянцы распачалася “справа дактароў”, адгалоскі якой дайшлі й да Беларусі. Пра многіх яўрэйскіх лекараў пусцілі чуткі, што яны хваробы распаўсюд-жваюць. На шчасце, да пагромаў не дайшло. Пасля смерці Сталіна і рэабілітацыі крамлёўскіх дактароў у красавіку 1953 г. яўрэям стала крыху лягчэй дыхаць.
* * *
200 год таму мінскі кагал не бяз цяжкасцяў адбіўся ад рэформаў, навязваных расійскім урадам у асобе паэта Гаўрыіла Дзяржавіна. Быў час, была эпоха… Што б сказалі ўпартыя продкі, калі б убачылі, як мінскія яўрэі “здалі” сінагогу на Дзімітрава?
*************************************************************************************************************
Ищу деда
Мой дед Пекер Исаак Наумович родился в 1900 г. До 1920-х гг. проживал в гор. Балта Одесской области. Был призван Гмелинским райвоенкоматом Сталинградской области 25 мая 1943 г., в звании рядового воевал на Сталинградском фронте и на 3-м Белорусском. Предполо-жительно, погиб в боях за г. Городок Витебской области в конце февраля 1944 г. Если кто-то знает о нем, напишите. Мой адрес электронной почты: gdalia@mail.ru
Гена Пекер, Израиль.
Тел. 02-5356760, 02-5356076.
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
ГЭТЫ НУМАР “АНАХНУ КАН” ВЫЙШАЎ ДЗЯКУЮЧЫ ЛАСКАВАЙ ДАПАМОЗЕ БЭЛЫ КЛЕШЧАНКА (МАСКВА)
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Адказы на загадкі (гл. № 4-5 “АК”): 1-в; 2-б; 3-б; 4-в; 5-а; 6-а-б-в.
------------------------------------------------------------------
Адрас для лістоў: Беларусь, Мінск, 220068, а/c 75. (Belarus, Minsk-68, P.O. Box 75).
Рэдакцыя магла не падзяляць меркаванняў аўтараў, друкаваць артыкулы дзеля палемікі. Рукапісы не вярталіся.
Надрукавана 04.12.2002. Тыраж 299 экз. Бясплатна. Адказны за выпуск – У. П. Рубінчык (rubinchik@lycos.com).
Правы на матэрыялы «Анахну кан» захоўваюцца за аўтарамі. Пры перадруку просьба спасылацца на “Анахну кан”. Неафіцыйныя старонкі «Анахну кан» у Інтэрнэце – на сайце Аб’яднання выхадцаў з Беларусі ў Ізраілі www.souz.co.il/belzem (рубрыка «Наши друзья») і на сайце «Гісторыя беларускіх яўрэяў», http://beljewhist.virtualave.net/akan.html. Папяровая версія “Анахну кан” распаўсюджваецца ў Беларусі, Ізраілі, ЗША, Расіі і іншых краінах.
=========================================================================================
|
|
|
