З 3 па 14 кастрычніка ў Ізраілі (Хайфа, Тэль-Авіў, Ашдод…) упершыню гастраляваў славуты беларускі ансамбль "Песняры". Як сказаў яго кіраўнік Л. Барткевіч: "Нам падабаецца Вашая краіна". А ізраільцянам спадабаліся старыя і новыя песні Беларусі.
* * *
У кастрычніку Мінскі яўрэйскі абшчынны дом працаваў плённа: чаго вартая хаця б сустрэча з удзельнікам "самалётнай спра-вы" Эдуардам Кузняцовым 23-га ці канцэрт Няшамы Карлябах, дачкі славутага хасідскага спевака, 27-га. Праўда, слухачы наракалі, што яна пяе на незразумелых мовах - англійскай і іўрыце. "Во каб на ідышы…"
* * *
Ганаровым грамадзянінам горада Брэста (каторы Літоўск) стаў беларуска-яўрэйскі прадпрымальнік Міхаіл Іофе. Віншуем! Брэсцкія ўлады цэняць унёсак яўрэяў у развіццё мясцовай эканомікі. Летась назвалі вуліцу імём Машэнскага - былога кіраўніка вядомай фірмы "Санта-Імпэкс Брэст".
* * *
20 кастрычніка па Беларускім тэлебачанні (сайт www.tvr.by) паказалі першую серыю дакументальнага фільма аб Праведніках народаў свету і вязнях гета, знятага ў верасні 2002 г. Аўтарка ідэі - супрацоўніца Дзяржаўнага музею Вялікай Айчыннай вайны Раіса Чарнаглазава. У інтэрвю "АК" яна сказала, што кіраўніцтва Першага нацыянальнага канала вельмі добра паставілася да гэтай стужкі і хутка знайшло грошы. Усяго нам пакажуць чатыры серыі, кожная па 20-25 мінут. Сачыце за рэкламай!
* * *
22-23 кастрычніка на "Яме" ў Мінску адбыліся жалобныя цырымоніі, зладжаныя Саюзам беларускіх яўрэйскіх грамадскіх абяднанняў і абшчын ды Сусветным згуртаваннем беларускіх яўрэяў. Напярэдадні Саюз, нарэшце, аднавіў таблічкі з імёнамі Праведнікаў (гл. "АК" №№ 5, 6, 9). "Tov be-meukhar milo kol-ikar". Па ініцыятыве Я. Гутмана на "Яму" прыйшлі дэпутаты беларускага парламенту. А 26 кастрычніка ля дрожжавага заводу і ля турмы па вул. Валадарскага яўрэі і беларусы супольна шанавалі памяць першых мінскіх падпольшчыкаў, пакараных нацыстамі ўвосень 1941 г.
* * *
У канцы кастрычніка Дні жалобы былі адзначаныя і ў Пінску, дзе 60 год таму знішчалася гета. Мерапрыемствы ўключалі экскурсіі, творчыя конкурсы кшталту "Халакост вачыма дзяцей", прэзентацыі кніг, упарадкаванне помнікаў і месцаў масавай згубы.
* * *
17-24 лістапада ў Беларусі пройдзе Шосты Абшчынны фестываль яўрэйскай кнігі. Пра некаторыя з новых кніг гл. ніжэй.

ДЗЕСЯЦЬ ПЛЮС АДЗІН

    Менавіта столькі нумароў "Анахну кан" выйшла ў 2002 г. У студзені мы выдалі нулявы - пробны - нумар. Ну а далей, з Б-жай помаччу… Што з гэтага выйшла - хай судзяць іншыя. Аднак думаецца, што мы стрымалі абяцанні, дадзеныя ў № 1 "Анахну кан": "Будзем і надалей зачапляць вострыя тэмы, на якія існуючыя яўрэйскія выданні або зусім ня пішуць, … або падаюць інфармацыю праз ружовыя шкельцы".
    Сёння мы, разам з нашымі вернымі чытачамі, адзначаем сціплы юбілей - выхад дзясятага нумара газеты. Будзьце з намі надалей!

* * *

Поздравляю газету с юбилеем! Редактору, всем сотрудникам желаю творческих успехов, газете - долголетия, но вечной молодости!

Белла Капуста, г. Ельск, Гомельская обл.

* * *

Здесь, в Нью-Джерси, далеко от родной земли живёт много выходцев из Белоруссии. Они с удовольствием читают новые номера "Анахну кан". Это поступок - издавать газету СО СВОИМ ЛИЦОМ в стране, которой правит известный всем господин... Удачи Вам!

Михаил Садовский, г. Клифтон, США.

* * *

"Анахну кан" - важны кавалак майго сьвету. Таму чытаю яго зь першага да апошняга слова. "Анахну кан" - не газэта, а часопіс, дарма што выходзіць на пары аркушаў. Часопіс - бо гэта ручной працы прадукт. Такі знаходзіць сваё супакаеньне ня ў сьметніцы, а ў пераплёце на паліцы. Падобнымі па духу я бачу часопісы будучыні - разьлічанымі на сваё кола.

Андрэй Дынько, рэдактар "Нашай Нівы", Менск

* * *

Газета "Анахну кан" идеально подходит для интернета - краткая и толковая по содержанию. Благодаря ей я получаю постоянно обнов-ляемую информацию о жизни евреев в Беларуси и о крупных событиях в жизни белорусских евреев здесь. К сожалению, не могу сравнить "Анахну кан" с другими еврейскими газетами Беларуси. Их в интернете не найдешь, и это их большой минус.

Гена Пекер, г. Маале-Адумим, Израиль

* * *

Ваша газета мне кажется интересной и остроумной.

Дан Харув, г. Иерусалим, Израиль

* * *

Своеасаблівае "віншаванне" мы атрымалі ад штатнага аўтара газеты "Авив". "Грязная", "дурно пахнущая", "паскудная газетенка" - гэта яшчэ ня ўсе эпітэты, якімі ўзнагародзіў нас нейкі П. Мешнік. Мы не крыўдуем: хворы чалавек… А вось чым думалі здаровыя члены рэдкалегіі газеты Саюза беларускіх яўрэйскіх грамадскіх абяднанняў і абшчын, пускаючы ў друк антыяўрэйскі пасквіль, застаецца для нас таямніцай.
"Анахну кан", як кожнае жывое выданне, выклікае спрэчкі і крытыку. Мы радыя, калі чытачы спрачаюцца з намі - добразычліва і шчыра, без прэтэнзій на валоданне ісцінай у апошняй інстанцыі. Напрыклад, гэтак:

Читаю вашу газету, и хочется просто поделиться мыслями. Бороться с неправдой очень трудно, поэтому не лучше ли вам оставить все как есть? Я много раз доказывала свою правоту, и в итоге осталась ни с чем... Просто сейчас никому ничего не надо.

Авилова В. А., д. Заполье, Слуцкий район

Нешта падобнае час ад часу пішуць нам і іншыя людзі. Вось, напрыклад, Ф. Баух з Мінску даводзіць: "Там, где крутятся практически бесхозные деньги, я не вижу способа "сковырнуть" этих самозваных лидеров, тем более с народом, пребывающем еще в более дремучем Египте, чем наши предки…". Аднак - перамагае той, хто змагаецца. Рана ці позна ўсе хлуслівыя "піраміды" абрынуцца, у размеркаванні грошай запануе справядлівасць, а таму-сяму з яўрэйскіх "дзеячоў" будзе вельмі і вельмі сорамна - хаця б перад сваімі сямейнікамі.

Почему Ваша газета видит все в черном цвете? Ведь в жизни евреев Беларуси столько хорошего: встречи с интересными людьми в Общинном доме, выступления нашего хора "Идише фейгелах", фестивали еврейской книги и многое другое.

Читательница из Минска<

Мы ня супраць усяго карыснага, што робіцца хай сабе і на замежныя грошы, але сваю "місію" рэдакцыя "Анахну кан" бачыць ва ўздыманні праблемаў і падбухторванні беларускіх яўрэяў да самаарганізацыі. Нас засмучаюць спажывецкія настроі ў яўрэйскім асяроддзі, якімі абураецца і наш мінскі карэспандэнт В. Бенсман. Некаторыя чытачы якраз-такі лічаць, што "Анахну кан" магла б стаць больш крытычнай. Э. Меламед з г. Кірят-Яму піша: "Газете Вашей не достает остроты. Впрочем, это субъективно, по израильским меркам". І праўда, у Беларусі ізраільскія газеты часам падаюцца самаедскімі. Але ж мы ад самаедства далёкія, arent we?

Я - волонтер Праведников народов мира. Благодарна Вам за статью "Колькі вас, Праведнікі?" ("Анахну кан", № 8). В "Хэсэде" статья вызвала отрицательную реакцию, хотя газета отразила действительность в мягких тонах.

Простак И. С., г. Минск

Усім не дагодзіш… А таму паўторым запавет выбітнага гісторыка Шымона Дубнава, дарэчы, нашага земляка (родам з Мсціславу):

Шрайбт, ідн, шрайбт!

Што значыць: "Пішыце, яўрэі, пішыце!". Калі штосьці не падабаецца - выказвайцеся! Мы былі і застаемся адкрытымі да дыялогу.

"ХТО ВЫРАТАВАЎ АДНО ЖЫЦЦЁ - ТОЙ ЯК БЫЦЦАМ ВЫРАТАВАЎ ЦЭЛЫ СВЕТ" (Талмуд, Сангедрын)

Ібрагім Канапацкі*

ЛЁСЫ ЯЎРЭЙСКІЯ, ЛЁСЫ ТАТАРСКІЯ

    Гісторыя захавала шмат эпізодаў, якія сведчаць аб высокай маральнасці і ўзаемнай дапамозе нашых народаў. Жахлівы лёс напаткаў яўрэяў у час апошняй сусветнай вайны. Ва ўмовах татальнага вынішчэння яўрэйскага народа беларускія татары дапамагалі ратавацца сваім суседзям-яўрэям. Вось толькі некаторыя факты.
    У мястэчку Смілавічы Чэрвеньскага раёна Мінскай вобласці Фаціма Хасенеўна і Танзіля Адамаўна Ясінскія - бабуля і маці доктара гістарычных навук, прафесара, загадчыка кафедры гісторыі педагагічнага універсітэта імя Танка А. М. Лютага ўратавалі яўрэйскіх дзяцей Марата, Гену і Малку, маці якіх загінула ў Пухавіцкім гета. У Мінску Фаціма Мустафаўна і Айша Сулейманаўна Канапацкія выратавалі ад знішчэння яўрэйскую сям´ю Давідсонаў. Вось што ўспамінае пра тыя жудасныя гады А. С. Канапацкая:
    "Я родилась 24 декабря 1926 г. в Минске в семье служащего. Отец - Канапацкий Сулейман Ассанович, 1894 г. р., имел высшее образование, работал бухгалтером, умер, когда мне было всего 9 лет.
    Мама - Канапацкая Фатима Мустафовна (урожденная Мухля) родилась в 1891 г. в многодетной, но весьма состоятельной семье. Родители мамы владели кожевенной фабрикой, которую сдавали в аренду евреям.
    Дедушка - Мухля Мустафа Яковлевич - "служил по железнодорожному ведомству".
    Бабушка - Мухля Фурша Матвеевна, 1857 г. р., занималась домом и детьми. Жили они в собственном двухэтажном доме по Большой Татарской улице, напротив мечети. Дом сгорел во время войны, а недавно была снесена и вся улица Димитрова (бывшая Большая Татарская). За домом был большой флигель, который, как и фабрика, сдавался в аренду евреям. Люди в то время жили основательно, годами и десятилетиями на одном месте, общались друг с другом, несмотря на классовые и религиозные различия. Складывались прочные отношения между владельцами и арендаторами. Их дети продолжали общаться между собой. После революции мои дедушка и бабушка продолжали жить в том же доме, где им "милостиво" выделили одну комнату. Дедушка умер в 1925 г., бабушка вскоре перебралась к нам и жила с нами до своей кончины осенью 1941 г.
    Подхожу к основному. Чем стали годы оккупации для евреев Беларуси - общеизвестно. Моя мама всячески помогала евреям, пере-правляла в минское гетто продукты, которые выменивала в западных областях БССР. Тогда и обратилась к маме ее давняя знакомая Фрума Давидсон с просьбой спрятать ее мужа. Они и раньше прибегали, прятались у нас на время погромов по нескольку дней всей семьей (5 человек). В июне 1942 г. (22 числа) муж Фрумы Исроэл Давидсон поселился у нас надолго. В сарае он вырыл яму-нору, замаскировал ее поленницей дров и прожил там целый год. Немцы лютовали безмерно, проводили облаву за облавой. В одну из таких облав попала и наша улица. К нам в дом пришли с овчаркой, все перерыли, ничего не нашли и ушли. Дрова попросту не стали трогать. Только мы с мамой вздохнули с облегчением, как нагрянули другие, уже эсэсовцы. Солдаты стали проверять сарай, а офицер зашел в дом, где его внимание привлек дымоход. Встав на табурет, он полез рукой в отверстие дымохода. Это не очень чистое занятие он проделывал с явным недовольством. К счастью, я догадалась сказать ему по-немецки, что у нас уже была одна проверка. Он обрадовался, тут же вышел, позвал своих солдат (а те уже принялись за поленницу) и увел их. Не надо иметь большое воображение, чтобы представить, что ожидало бы нас, да и всю улицу, найди они Дэвидсона. Ровно год просидел Исроэл в своей норе, выходя только ночью подышать, да еще зимой глубокой ночью мы брали его на несколько часов в дом погреться.
    Отец Фрумы - Меир - в начале войны купил паспорт умершего татарина Полторжицкого. Меир был блондином, непохожим на еврея, и поэтому мог на своей лошади беспрепятственно переезжать с одного места на другое. Жил он в Западной Беларуси и привозил оттуда продукты своим родственникам в Минск. Но соседка Гэлька, у которой не было детей, начала всем жаловаться, что "Фата жыдоў хавае, з-за яе ўвесь завулак выбюць". Опасаясь, что это мо-жет дойти до немцев, мы запретили Меиру приезжать к нам. После войны он сватался к моей маме. Кстати, она неплохо говорила на идиш.
    Дети Давидсонов - Рахиль, Мира, Вова - часто убегали из гетто и приходили к нам. Мама чем могла помогала им. Жили мы бедно. Немножко легче стало после того, как продали швейную машину и купили корову.
    В июне 1943 г. Давидсоны всей семьей ушли в партизаны. Все остались живы и после освобождения Минска вернулись в город, жили на Канатном переулке. Вот так хорошо все кончилось. Спасая их, мы не думали об опасности для себя, просто не помочь им мы не могли.
    Старшая дочь Давидсонов Рахиль вышла замуж в 50-е годы за еврея из Западной Беларуси. Мы с мамой были у них на свадьбе. Вскоре Давидсоны уехали в Польшу, а затем и в Израиль. Вова потом женился на еврейке из Прибалтики и уехал в Америку, а Мира после замужества жила в Англии. Долгое время мы переписывались, они высылали фотографии, которые и поныне хранятся в нашей семье. Однако после арабо-израильской войны в июне 1967 г. переписка прервалась. Адрес затерялся и дальнейшая судьба этой семьи мне неизвестна".
    У беларуска-татарскім часопісе "Байрам" (№ 4 за 1994 г.) надрукаваныя ўспаміны Таісы Якаўлеўны Якубоўскай, у якой з зімы 1941-1942 гг. па восень 1942 г. хаваліся жанчына-яўрэйка з дзяўчынкай. Потым удалося пераправіць гэтую жанчыну ў партызанскі атрад.
    Цяжкія выпрабаванні чакалі яўрэяў і татар Беларусі і ў наступныя гады. Не абмінулі гэтыя народы палітычныя рэпрэсіі, якія з новай сілай узнавіліся ў пасляваенны час. І так нешматлікія народы панеслі незлічаныя страты. Зараз два самабытныя этнасы - беларускія татары і яўрэі - знаходзяцца на мяжы знікнення. У сучаснай Беларусі, каб захаваць сябе, нам трэба трымацца разам, дапамагаць адно адному.
* Аўтар - кандыдат гістарычных навук, віцэ-прэзідэнт Беларускага грамадскага абяднання татар "Зікр уль-Кітаб", рэдактар часопісу "Байрам".

***************************************************************************************************************

Сафія Дарашэвіч - ратавальніца вязняў Мінскага гета

    Вясной 1942 г. Соня па мянушцы Далёкая ("Дальняя"), 25-гадовая сувязная партызанскага атрада Паўлава, выйшла на заданне - арганізаваць уцёкі вязняў з Мінскага гета. У ім тады ўтрымліваліся ня толькі яўрэі, але і ваеннапалонныя. Соня несла сумачку з ватнай пальчаткай, нажніцамі па металу і табакай, каб збіць са следу аўчарку. Соніна набліжэнне да агароджы заўважылі вязні гета і, каб адцягнуць увагу канваіра, імітавалі спробу ўцёкаў з процілеглага боку. У тую ж хвіліну Соня перакусіла калючы дрот нажніцамі. Узброены канваір кінуўся быў да яе, але ўмомант быў збіты з ног групай вязняў. Соня паспела збегчы. На ўскраіне Мінска яна засталася на начлег у знаёмых.
    Назаўтра, як было ўмоўлена, у пабураным будынку яна сустрэла двух ваеннапалонных, прынесла ім цывільную вопратку і проста па цэнтральнай вуліцы павяла да сябе на кватэру, каб потым переправіць іх да партызан. Яны былі вельмі змораныя голадам. Соня правяла адпаведны інструктаж: каб крочылі вольна, не баючыся і не азіраючыся, каб размаўлялі між сабой, а сама звярнулася да Бога з малітвай дапамагчы іх выратаваць. Якраз трапіўся канваір. Ён прыпыніў групу і спытаўся: "Адкуль вы крочыце?" Соня, пасміхаючыся, адказала: "Мы - рабочыя, ідзем з працы дадому, адпачыць". Соня сапраўды працавала на хлебазаводзе па вул. Крапоткіна. Ясная рэч, дакументаў у рабочых магло й ня быць, і канваір ня стаў іх затрымліваць для праверкі. Усё абыйшлося добра.
    Потым пацягнуліся доўгія тыдні хавання ваеннапалонных у падполлі. Шмат клопатаў было, каб накарміць людзей і хоць неяк пражыць. Спачатку яна атрымлівала талоны на харчаванне з нямецкай кухні - нібыта для дзяцей. Але аднойчы да яе на кватэру прыйшлі ўначы, грукалі, каб адчыніла. Яна загадала маўчаць уцекачам, і яны ціхенька пераседзелі ноч. Пасля гэтага выпадку яна некалькі дзён хавалася ў знаёмых, адно прыносячы ежу ўцекачам.
    Адзін з выратаваных вязняў быў ваенны лётчык, які трапіў у палон у час бою пад Мінскам, абараняючы сталіцу Беларусі. Яго паранілі ў час уцёкаў. Соня змагла вывесці яго, параненага, са шпіталю, потым партызаны пераправілі яго за лінію фронту і ён зноў пачаў змагацца з фашыстамі. Другі ўцякач быў беларус, ён загінуў у партызанах. А трэці - жыхар адной з рэспублік Сярэдняй Азіі. Потым ён дасылаў лісты са словамі ўдзячнасці, запрашаўшы Соню прыехаць як самага дарагога чалавека.
    Гэтак гераічна паводзіла сябе ў час вайны Сафія Васілеўна Дарашэвіч. Зараз яна - на пенсіі. Увесь час жыве ў Мінску.

"ДЫНА ДЫМАЛХУТА - ДЫНА" * ЗАКОН ЁСЦЬ ЗАКОН

Роўна 10 год таму - 11 лістапада 1992 г. - быў прыняты Закон Рэспублікі Беларусь "Аб нацыянальных меншасцях". Наўрад ці гэты "юбілей" усхвалюе грамадскасць: законаў у Беларусі прымаецца шмат, і іхняе дзесяцігоддзе - не тая нагода, каб ладзіць фэсты. Шмат вады сплыло за 1990-я гады. С. С. Шушкевіч, былы старшыня Вярхоўнага Савета, які падпісаў дакумент, цяпер пенсіянер. Аднак закон не скасаваны, і ягоныя артыкулы тычаць нас непасрэдна. Ці многія беларускія яўрэі яго чыталі? Смешнае пытанне. У гэтым нумары "Анахну кан" знаёміць сваіх чытачоў з афіцыйным перакладам тэкста Закона на рускую мову, ўзятым з сайта www.ncpi.gov.by. Друкуем гэты варыянт менавіта дзеля таго, каб яго прачыталі рускамоўныя яўрэі, каторых у Беларусі, паводле перапісу 1999 г., - большасць, 77 %.


Закон "О национальных меньшинствах в Республике Беларусь" основывается на Конституции Республики Беларусь, Декларации Верховного Совета Республики Беларусь о государственном суверенитете Республики Беларусь, принципах международного права в области прав человека и национальных меньшинств, создает правовую основу в сфере межнациональных отношений, гарантирует свободное развитие национальных меньшинств в Республике Беларусь и призван способствовать гармонизации межнациональных отношений в Республике Беларусь, сохранению и развитию культур национальных меньшинств, удовлетворению их законных прав и интересов.
Статья 1. Принадлежность гражданина Республики Беларусь к национальному меньшинству является делом его личного свободного выбора, из-за осуществления которого не могут возникать никакие неблагоприятные последствия.
Статья 2. Граждане Республики Беларусь, относящие себя к национальным меньшинствам, должны соблюдать Конституцию Республики Беларусь, ее законы, содействовать сохранению государственного суверенитета и территориальной целостности республики, уважать традиции граждан всех национальностей, населяющих республику, их язык и культуру.
Статья 3. Не допускаются какое бы то ни было прямое или косвенное ограничение прав и свобод граждан Республики Беларусь за их принадлежность к национальному меньшинству, а также попытки ассимиляции против их воли.
Статья 4. Никто ни при каких обстоятельствах не может требовать от гражданина Республики Беларусь указания его национальной принадлежности ни устно, ни письменно.
Никто не имеет права принуждать гражданина Республики Беларусь к доказыванию своей национальной принадлежности или к отказу от нее.
Статья 5. Республика Беларусь, уважая права человека, гарантирует гражданам Республики Беларусь, относящим себя к национальным меньшинствам, равные политические, экономические и социальные права и свободы, в том числе:
а) право на получение помощи со стороны государства в деле развития национальной культуры и образования;
б) право на изучение и пользование родным языком;
в) право на печать и распространение информации на родном языке;
г) право на установление культурных связей с соотечественниками за пределами Республики Беларусь;
д) право на исповедание любой религии, совершения национальных и ритуальных обрядов на родном языке;
е) право на сохранение своих национальных традиций, развитие профессионального и самодеятельного искусства;
ж) право на создание своих национальных культурных обществ (объединений);
з) право на основе всеобщих, равных и прямых выборов быть избранным в органы государственной власти Республики Беларусь;
и) право занимать любые должности в органах государственной власти и управления Республики Беларусь.
Статья 6. При Советах народных депутатов могут создаваться и действовать на общественных началах совещательные органы из представителей национальных меньшинств. Порядок формирования этих органов определяется соответствующими Советами народных депутатов.
Статья 7. Республика Беларусь в соответствии с законодательством содействует созданию материальных условий для развития образования и культур национальных меньшинств путем выделения из государственного бюджета необходимых для этого средств.
Статья 8. Национальные культурные общества (объединения) национальных меньшинств вправе осу-ществлять хозяйственную деятельность в соответствии с законодательством Республики Беларусь.
Статья 9. Общественные и культурные организации национальных меньшинств могут создавать на собственные средства свои культурно-просветительные учреждения.
Подготовка специалистов для удовлетворения культурных интересов национальных меньшинств осуществляется в пределах возможности учебных заведений республики и на основе договоров, заключенных с национально-культурными объединениями.
Статья 10. Памятники истории и культуры национальных меньшинств на территории Республики Беларусь являются частью белорусской культуры и охраняются государством в соответствии с законодательством Республики Беларусь.
Статья 11. Запрещается деятельность национальных товариществ (объединений), если их деятельность ограничивает права человека, пропагандирует национальную, религиозную, расовую враждебность, угрожает конституционным основам и суверенитету Республики Беларусь, а также если они организационно связаны либо являются частью политической организации другой страны.
Статья 12. Граждане Республики Беларусь всех национальностей пользуются защитой государства на равных основаниях.
Любые действия, направленные на дискриминацию по национальным признакам, создание препятствий в реализации национальными меньшинствами своих прав, разжигание межнациональной вражды, преследуются по закону.

* * *

            "АК": Як бачым, Закон дае "меншасцям" - а значыць, і нам, беларускім яўрэям - досыць шырокія гарантыі з боку дзяржавы. Ён не зусім дасканалы тэрміналагічна - нават назва "нацыянальныя меншасці" ёсць спрэчнай. Але, на нашу думку, галоўнае зараз, каб выконваліся існыя нормы: тады ўсе недасканаласці адыйдуць на другі план. Як гэтага дабіцца, - чыноўнікі ж парушаюць і не такоўскія законы?
            Пакуль у органах улады - а менавіта, у парламенце, мясцовых саветах, міністэрствах - ня будзе нашых прадстаўнікоў, на рэальнае вылучэнне сродкаў з дзяржбюджэту (гл. арт. 7 Закона) разлічваць не выпадае. Правядзенне яўрэйскіх кандыдатаў у органы ўлады азначала б крок да сталення абшчыны беларускіх яўрэяў, палепшыла б наш маральны стан дый, безумоўна, фінансавае становішча. Патрэбны, відаць, і незалежны цэнтр юрыдычнай дапамогі, куды маглі б звяртацца і "проста яўрэі", і кіраўнікі яўрэйскіх арганізацый, і іхныя калегі з іншых суполак "нацыянальных меншасцей". Кантора тав. Басіна тут не дапаможа…

    Сяньня беларускамоўны грамадзянін вінен улічваць факт дамінаваньня расейскай мовы, а разам з ёю ўсіх стэрэатыпаў і табу. У расейскай мове "жыд" мае канкрэтны сэнс. Іншая справа - беларуская мова, дзе, зноўку пад уплывам расейскай, гэтае слова мае некалькі сэнсаў. У гарадох "жыд", "жыдоўка" - сапраўдная абраза, але ж у гарадох нават слова "калгаснік" набывае адмоўнае адценьне. Каб зразумець другі сэнс слова "жыд" ці гэткага выраза як "сьмелая жыдоўка", трэба павярнуцца ў вёску. Напрыклад, жыхары Ўсходняй Віцебшчыны - Аршаншчыны, Дубравеншчыны, а таксама Лёзеншчыны, кажучы "сьмелы жыд"/"сьмелая жыдоўка", разумеюць пад гэтым асобу адважную, прынцыповую, якая ўмее рызыкаваць дзеля ўласных інтарэсаў. Гэтак кажуць жыхары вёсак Брылі, Сяглава, Крапіўна. У адной з аршанскіх вёсак бабуля патлумачыла мне, што "сьмелы жыд" - гэта "асоба дабіюшчая", якая мае мэту ў жыцьці. Пры гэтым выраз мае выключна станоўчае адценьне, бо ў разуменьні вяскоўца мець мэту і спасьцігнуць яе (на працы, у сямі…) ёсць галоўным у жыцці.
    Цікава, што жыцьцяздольнасьць выраза "сьмелая жыдоўка", "сьмелы жыд" забяспечваецца ня толькі дзякуючы вясковым беларусам, а яшчэ дзякуючы беларусам замежжа - напрыклад, Ханты-Мансійскай акругі. Хантыйскія беларусы збольшага асіміляваныя ў расейскую культуру: яны добра валодаюць расейскай мовай, амаль заўсёды вызначаюцца як "рускія". Толькі зрэдчас у іх мове і ладзе жыцьця праскокваюць "беларусізмы", адным з якіх якраз і ёсць выраз "сьмелая жыдоўка" - чамусьці менавіта ў жаночым родзе. Хантыйскія беларусы досыць часта кажуць "во, ты сьмелая жыдоўка" ў дачыненьні да асобы, якая ведае, чаго хочаць, якая рызыкуе і без хістаньняў будуе сваё жыцьцё. Пры гэтым, размаўляючы выключна па-расейску, хантыйскія беларусы, на дзіва, вымаўляюць "сьмелая жыдоўка" па-беларуску. Здаецца, гэта супадзеньне ў пазітыўным выкарыстаньні слова "жыд" сярод вясковых беларусаў Беларусі і хантыйскіх беларусаў сьведчыць на карысьць таго, што панятак "жыд" у беларускай і расейскай мовах азначае далёка не адно і тое. Дарэчы, калі-нікалі паміж расейцамі, татарамі, казахамі з аднаго боку і беларусамі Ханты-Мансійскай акругі (гарады Радужны, Лангепас) з другога, узьнікае непаразуменьне менавіта з-за гэтага слова "жыд". Першыя абвінавачваюць другіх у антысэмітызьме, хаця насамрэч дзве групоўкі насельніцтва маюць на ўвазе рознае: расейцы ўкладаюць у "жыда" зьневажальны і скандальны сэнс, тады як беларусы - просты, пазітыўны, амаль сяброўскі.

Уладзь Гарбацкі, Віцебск.

Ад рэдакцыі. Мы стрымана ставімся да словаў "жыд", "жыдоўка" і інш. Газета наша - "яўрэйская". Аднак мы адмаўляемся закідаць антысемітызм беларускамоўным грамадзянам, якія ўжываюць слова "жыд", відочна ня маючы на мэце нас абразіць. Барацьба са словам "жыд" такіх "адмыслоўцаў", як Э. Іофе (Авив, ноябрь-декабрь 2001) і Г. Айзенштадт (Еврейский камертон, 20.12.2001), падаецца нам бязглуздзіцай. Мо замест "пошуку ворагаў" беларускім яўрэям варта вырашаць рэальныя праблемы яўрэйскага жыцця - настойваць на аднаўленні і вяртанні сінагог, адкрыцці школ і музеяў? Што думаюць на гэты конт чытачы "Анахну кан"? Пішыце нам.

Газета пісала…

            Нагадаем, што 24 верасня 26 чалавек рознага паходжання і сацыяльнага статуса (у тым ліку 15 беларускіх пісьменнікаў) падпісалі зварот аб Праведніках народаў свету. У мінулым нумары мы абяцалі расказаць пра рэакцыю лідэраў беларускіх яўрэйскіх суполак на "зварот 26". На жаль, з чатырох адрасатаў (Гутман, Дорн, Левін, Парыж) адгукнуліся толькі тры. Я. Гутман і Ю. Дорн выказалі гатоўнасць дзейнічаць разам дзеля таго, каб у беларускім грамадстве захоўвалася памяць аб людзях, якія ратавалі яўрэяў ад смяротнай небяспекі, аднак ніякіх канкрэтных захадаў дагэтуль не зрабілі. Старшыня Іудзейскага рэлігійнага абяднання Ю. Дорн падзякаваў нам за ўзнятую тему. Каб замест гэтай падзякі ён, супольна з іншымі яўрэйскімі дзеячамі, звярнуўся ва ўрад - хаця б з прапановай назваць вуліцу ў гонар нашых ратавальнікаў, ня кажучы ўжо аб афіцыйным святкаванні Дня беларускіх Праведнікаў… Тым ня менш, нейкі плён ад "звароту 26" ёсць - гэтак, кантора Л. Левіна аднавіла металічныя шыльды на Алеі Праведнікаў у Мінску, пра што і было з гордасцю заяўлена на "Яме".

ГІРШ СМОЛЯР "МЕНСКАЕ ГЕТА" (Мінск: Тэхналогія, 2002, 182 с.) Мы пэўныя, што гэтая кніга сведкі і змагара, перакладзеная з англійскай мовы (выданне 1989 г.) і выдадзеная накладам 600 асобнікаў, неўзабаве будзе рарытэтам. Яе яшчэ можна набыць у мінскіх "Акадэмкнізе", "Ведах" альбо ў "Светачы". Спяшайцеся!
ВЕРНЕР МЮЛЕР "ВЫРВАНЫ З АГНЮ"(Мінск: ЕГУ, 2002, 208 с.). Гісторыя вязня пінскага гета, якога ў 1942 г. выратаваў нямецкі афіцэр. Прыкладаецца план гета і звесткі пра лёс пінскіх яўрэяў. Гэтую кнігу мы бачылі ў Цэнтральнай кнігарні на пр. Скарыны, у "Ведах" на вул. К. Маркса.
БОРИС ГАНКИН "СКАЗОЧНАЯ РОЛЬ" (Анн Арбор-Минск: G.L.M. Publishing, 2002, 288 c.). Празрыстыя вершы былога мінчаніна, які зараз жыве ў ЗША. Зборнік прэзентаваўся ў Мінскім яўрэйскім абшчынным доме 23 кастрычніка. Набыць яго можна, патэлефанаваўшы 2356218 (Саша). Альбо пішыце праз e-mail: alex_zhikin@rambler.ru.
НАШ КАЛЯНДАР
17 верасня споўнілася 90 год з дня нараджэння Максіма Танка (Скурко, 1912-1995), народнага паэта Беларусі. У кнізе "Менскае гета" Гірш Смоляр назваў яго "старым таварышам".
2002 год - ураджайны на юбілеі выдатных беларускіх пісьменнікаў. Дзе Янка Купала, там і Якуб Колас… 120 год з дня нараджэння дзядзькі Якуба Беларусь святкуе 3 лістапада. У творчасці аўтара "Новай зямлі" "яўрэйскую тэму" выпукліць складана. Аднак прыгадаем апавяданне "Хаім Рыбс" (1921), паэму "Сымон-музыка", дзе фігуруюць яўрэі-арандатары. Што праўда, ня дужа яны там прывабныя.
* * * 115 год таму, 3 лістапада (н.с.) нарадзіўся Самуіл Маршак, савецкі дзіцячы паэт і пісьменнік. На пачатку пісьменніцкай кареры складаў вершы сіянісцкага зместу: "По горной царственной дороге/ Вхожу в родной Иерусалим", пра якія потым згадваў ня часта. Але пра свае дзіцячыя гады ў Віцебску добра памятаў і напісаў пра іх кнігу з біблійнай назвай "В начале жизни".
85 год назад выбухнула Кастрычніцкая рэвалюцыя, якая карэнным чынам змяніла становішча беларускіх яўрэяў. Многія з іх у 1920-1930-я гг. занялі кіруючыя пасады ў беларускім савецкім урадзе. Чым гэта скончылася - вядома. Між іншым, радок з песні А. Галіча "Евреи, не шейте ливреи…" тычыцца і Вас, "сенатар" Фінберг.
65 год назад, 29-30 кастрычніка 1937 г., каты з НКВД пастралялі мноства выдатных беларускіх і яўрэйскіх літаратараў. Сярод іх былі Анатоль Вольны, Валеры Маракоў, Зяма Півавараў, Юлі Таўбін, Ізі Харык, Міхась Чарот… Гэтыя "ночы растраляных паэтаў" надоўга прадвызначылі пакручасты лёс беларускага пісьменства.

Мінская сінагога на Дзімітрава, 3 мусіць быць адноўленая!

Відаць, усё яшчэ толькі пачынаецца. 10 кастрычніка Міністэрства юстыцыі прызнала, што выключэнне сінагогі са спісу каштоўнасцей (а значыць, і ейнае разбурэнне) было незаконным. Больш за 60 (!) дэпутатаў палаты прадстаўнікоў падпісаліся пад лістом да А. Лукашэнкі з прапановай стварыць дзяржаўную камісію дзеля адбудовы сінагогі і пакарання вінаватых. У гутарцы з карэспандэнтам "АК" дэпутатка Н. Цыркун паабяцала нават сустрэцца з мітрапалітам Мінскім і Слуцкім Філарэтам, каб гэты аўтарытэтны духоўны лідэр паспрыяў аднаўленню важнага для іудзейскіх вернікаў будынка.
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
          Lukomlie gefint zich nit vajt fun Tshachnik. Dos shtetl shtejt af berglach un toln. Ven di furn forn ibern shtetl, iz der vogn gejt barg aruf, barg arop. Di furmanen trajbt shtendik di ferd, un in Lukomie hert zich tomid: "Nu, no!" Ojb emetser dertsejlt vegn epes un me vil vos hern dem sof tajnet men "nu, nu!", entfert der dertsejler: "Nu - iz in Lukomlie!". Dos shprichvort vejs men umetum, ober kojdemkol - in Vitebskn kant.


          Лукомль знаходзіцца недалёка ад Чашнікаў. Мястэчка стаіць на халмах і горках. Калі фурманы праязжалі цераз Лукомль, ім даводзілася то лезці ўгору, то раптам несціся ўніз. Фурманы падганялі коней, і ў Лукомлі ўвесь час чулася: "Ну, но!" Адгэтуль, калі хто-небудзь распавядае штосьці цікавае, а слухачы яго падганяюць, ён адказвае: "Ну - гэта ў Лукомлі!" Прымаўку ведаюць паўсюль, але перш за ўсё, канешне, на маёй роднай Віцебшчыне.

У нас у гасцях - піцерскі часопіс руска-яўрэйскага дыялогу і супрацоўніцтва "Иванов+Рабинович" (www.ir.spb.ru) са сваёй сталай рубрыкай "Анекдоты от Рабиновича".

1) Приходит старый еврей к раввину и говорит:
- Я прожил долгую жизнь, но так и не узнал, что такое нюанс!
Раввин:
- Я обьясню тебе на примере, представь, что ты засунул свой нос мне в ж#пу! Так вот, получается у тебя нос в ж#пе и у меня нос в ж#пе, но есть нюанс!

2) - Мойша, когда тебя нету дома, соседи про тебя такое говорят!
- Ой, когда меня нету дома, так пусть они меня даже бьют!

3) - Тётя Сара, вы знаете, что такое одиночество?
- Это когда у вас есть телефон и уже 15 минут никто не звонит.
- Как только я вижу тебя, сразу вспоминаю Рабиновича.
- Но ведь я на него не похож.
- Это верно, но он тоже должен мне 500 рублей.

4) Илья Муромец въехал на коне на холм и, приставив ладонь ко лбу, смотрит вдаль. К нему подходит Рабинович.
- Что ищешь, Илюшенька?
- Да вот, ищу, где лучше.
- А что тут искать? Лучше там, где нас нет.
- Вот я и ищу, где вас нет.

5) Рабинович на смертном одре говорит сыну:
- Хочу открыть себе секрет успеха в жизни. Чтобы преуспеть, важны всего два качества: честность и рассудительность. Честность - чтобы всегда выполнять взятые на себя обязательства...
- А рассудительность?
- Рассудительность - чтобы никогда не брать их на себя!
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Просьба ко всем, кто что-либо знает об уроженце Одессы капитане Давиде Кеймахе (Дмитрии Корниенко, 1906- 1943) и о связной партизанского отря-да минчанке Людмиле Зарецкой (род. в 1927 г., пропала без вести в октябре 1943 г.), написать о них по адресу:
Рубинчику В., 220068, Минск, ул. Каховская, 34-14. "Для И. Резника".
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Адрас для лістоў: Беларусь, Мінск, 220068, а/c 75. (Belarus, Minsk-68, P.O. Box 75).
Рэдакцыя можа не падзяляць меркаванняў аўтараў, друкаваць артыкулы дзеля палемікі. Рукапісы не вяртаюцца.
Надрукавана 01.11.2002. Тыраж 298 экз. Бясплатна. Адказны за выпуск - У. П. Рубінчык (rubinchik@lycos.com).
Правы на матэрыялы "Анахну кан" захоўваюцца за аўтарамі. Пры перадруку просьба спасылацца на "Анахну кан". Неафіцыйныя старонкі "Анахну кан" у Інтэрнэце - на сайце Абяднання выхадцаў з Беларусі ў Ізраілі www.souz.co.il/belzem (рубрыка "Наши друзья") і на сайце "Гісторыя беларускіх яўрэяў", http://beljewhist.virtualave.net/akan.html. Папяровая версія "Анахну кан" распаўсюджваецца ў Беларусі, Ізраілі, ЗША, Расіі і іншых краінах.
=========================================================================================